سیره حضرت فاطمه (س)؛ توجه فراوان به درد و رنج دیگران/ تجسم فضائل اخلاقی

محسن جوادی، استاد دانشگاه قم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در خصوص نکات بارز اخلاقی حضرت فاطمه (س) گفت: در این خصوص وجوه اخلاقی که می‌تواند الگوی ما قرار بگیرد بسیار زیاد است و به یک معنا ایشان تجسم همه فضیلت‌های اخلاقی بوده‌اند و تنها به دو نمونه اشاره می‌شود.

جوادی ادامه داد: می‌توان فضایل اخلاقی را دو رفتار فردی و اجتماعی در نظر گرفت. ایشان در اخلاق اجتماعی دغدغه دیگری را داشت. ما می‌توانیم این را در حدیث معروفی که در آن امام حسن (ع) دید که مادر برای دیگران دعای بسیار می‌کند و وقتی علت را پرسید، ایشان فرمود دعا اول برای همسایه و دیگری و بعد دعا برای خود. روایت دیگری به همین مضمون از حضرت علی (ع) هست که می‌گوید وقتی همسایه کسی در بدبختی و فقر است، نمی‌تواند خود را خوشبخت بداند، حتی اگر دارا باشد.

استاد دانشگاه قم تصریح کرد: از این رو توجه به دیگری یکی از نکات اصلی است که در زندگی حضرت فاطمه (س) دیده می‌شود که با این ویژگی فرد به خود محدود نمی‌ماند. در رفتار حضرت زهرا (س) هدایت دیگران و توجه به درد و رنج سایر هم‌نوعان به کرّات دیده می‌شود. حتی به نظرم بخشی از بحثی که در زندگی ایشان در خصوص دفاع از حاکمیت عدالت و در جریان خلافت حضرت امیر (ع) وجود دارد به این مسئله باز می‌گردد. هر چند بخشی دیگر به خاطر دفاع از حق و حقیقت است، اما توجه به خیر جامعه نیز در این مسئله دیده می‌شود.

وی افزود: خصوصیت ایشان در رفتار فردی حیائی است که در زندگی ایشان می‌توان دید. به رغم این که افرادی که بیشتر در مسائل اجتماعی مشارکت می‌کنند بعضاً نمی‌توانند به مسائل فردی و شخصی‌شان توجه داشته باشند، حیاء ایشان در طول زندگی تبلوری ویژه‌ داشت.

جوادی با بیان اینکه حیایی که گفته می‌شود به معنای خجالت نیست، گفت: حیاء در واقع اصل اخلاق است. در روایات گفته شده، کسی که حیاء نداشته باشد، اخلاق ندارد و نیز حیاء اصل دین حساب شده است. حیاء به معنای ناظر و حاضر دانستن خداوند بر زندگی فردی است.

استاد دانشگاه قم تصریح کرد: به لحاظ فردی ایشان در اوج حیاء، خداترسی و تقوا بود و این مسئله در کل سیره زندگی ایشان جای داشت. از لحاظ اجتماعی ایشان هم درد و رنج دیگری را داشتند و این از جمله خصوصیت‌های اخلاقی ایشان است. وقتی سال‌ها بعد از وفات ایشان از خدمت‌گذار وی پرسیده بودند که بهترین روزهای عمر تو چه زمانی بوده است، دوران خدمت در کنار اهل بیت(ع) را اشاره کرده بود. این به خاطر آن است که این فرد در حالی‌که در بندگی و خدمت ایشان بوده، شاهد روندی انسانی بوده است.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان اهمیت مسئله توجه به دیگری از سوی حضرت فاطمه را به خاطر نوعی خودگرایی در جامعه امروز دانست، گفت: ما هم در مکتوبات اخلاقی تاکید کمی نسبت به توجه به دیگری نداریم و در عمل هم همین طور رفتار می‌کنیم.

این استاد دانشگاه افزود: ما نمی توانیم بگوییم زندگی عملی ما دقیقاً بازتاب اعتقادات و آموزه‌های اخلاقی و اسلامی است و گاهی تخلف هم صورت گرفته است. اما واقعیت این است که توجه به دیگری در زندگی ما بسیار کمرنگ شده و منافع فردی انگیزه زندگی‌های ما را تشکیل می‌دهد. توجیه غالبی که آورده می‌شود این است که درد و رنج دیگران به من مربوط نیست و این‌ مسائل از جمله وظایف دولت است؛ در حالی که انجام و عدم انجام دولت دلیلی نمی‌شود که من وظایف خود را نسبت به کم کردن درد و رنج دیگران فراموش کنم. من دقیقاً نمی‌دانم که این خودگرایی به فرهنگ ما از کجا رخنه کرده است، اما ما خیلی کم به هم‌کیش، هم‌شهری و برادر خود توجه می‌کنیم.

جوادی در پایان تصریح کرد: این مشکل در مطالب اخلاقی ما نیز وجود دارد. متاسفانه در برخی از کتب اخلاقی تنها به اصول و ضوابط فردی اشاره شده و توجه به دیگری را کمتر مورد تاکید قرار می‌دهند، در حالی که در اخلاق دینی این مسئله بسیار مورد توجه قرار گرفته و اصل اخلاق نیز همین توجه به دیگری است.