خشونت‌ورزی؛ مهمترین شاخصه جاهلیت
گروه اجتماعی: امام علی(ع) در آموزه‌های خود مردم را به‌سوی ملایمت و رفقورزی هدایت میکرد تا در بستر آن، جامعه از عصبیت و خشونت دور شود کمااینکه ازجمله مهمترین شاخصه‌های جاهلیت در هر دوره‌ای، عصبیت و خشونت‌ورزی است که جاهلیت برپایه آن استوار است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، 26 آذرماه مصادف با هجدهم دسامبر به نام روز جهانی «عاری از خشونت و افراطی‌گری» نام‌گذاری شده است، باید توجه داشت ازجمله مهمترین شاخصه‌های جاهلیت در هر دوره‌ای، عصبیت و خشونت‌ورزی است که جاهلیت برپایه آن استوار است در واقع بنیان جاهلیت برپایه عدم حاکمیت قوه عقلانی و تکیه بر غرایز نفسانی است؛ بنیانی‌که امام علی(ع) بانی آن‌را ابلیس نامیده است و هر فرورفته در جاهلیتی تایید کننده اندیشه و راه و رسم شیطان است.
امام علی(ع) در رابطه با یکی‌از مهمترین شاخصه‌های جاهلیت در خطبه 192 نهج‌البلاغه فرموده است: «فرزندان خودپسندی و برادران تعصب و خودخواهی و سواران مرکب جهالت و خودپرستی، او را تصدیق کردند» کمااینکه عصبیت از ماده «عُصبه» در اصل به‌معنای پیوند شدید است.عصبیت به پیچیده شدن در پیوندی شدید و کور با شخص یا عقیده یا نژاد یا گروه و ... را میگویند که موجب بسته شدن اندیشه و عقل و نپذیرفتن حق میشود و این امر آدمی را به تندی، تیزی و خشونت میکشاند تا عصبیت و خشونت از اندیشه و دل و راه و رسم زندگی زدوده نشود، راه مدنیت هم گشوده نمیشود.
امام علی(ع) که با همت خویش در پی شکستن بنیادهای جاهلیت بود و همه عمر خود را در مبارزه با آن سپری کرده بود، در جایگاه زمامدار، مسلمانان را به زدودن شاخصه‌های جاهلیت فرا میخواند و در خطبه 192 فرموده است: «پس شراره‌های تعصب و کینه‌های جاهلی را در قلب خود خاموش سازید که تکبر و خودپرستی در دل مسلمانان از آفت‌های شیطان، غرورها و کشش‌ها و وسوسه‌های اوست».
امام علی(ع) همچنین در خطبه 166 نهج‌البلاغه درباره مسلمانانی که به‌دلیل دوری از روح اسلام و بدفهمی دین، گرفتار تنسکی خشک و تعبدی بیروح و عصبیت و درشت‌خویی‌اند فرمودند: «و چونان ستم‌پیشگان جاهلیت نباشید که نه از دین آگاهی داشتند و نه در خدا اندیشه میکردند، همانند تخم افعی در لانه پرندگان نباشید که شکستن آن گناه و نگه‌داشتن آن شر و زیان‌بار است(به‌جای جوجه ماری از آن بیرون میآید».
ابن‌هیثم در شرح این خطبه گفته است: «همچون مردم درشت‌خوی عهد جاهلیت مباشید که نه فهمی در دین دارند و نه تعقلی در خدا دارند(به‌صورت انسان؛ و در درون پست‌تر از جانوران‌اند)؛ مانند تخم شترمرغ در گودالی در ریگ‌ستان که شکستن آن گناه باشد و اگر نشکندش بسا از درون آن ماری زاید.
امام علی(ع) مردمانی را که در ظاهر اهل دیانت‌اند ولی به‌سبب نافهمی دین بر مدار جاهلیت‌اند، مانند تخم افعی در لانه‌ی پرندگان می‌‌داند که شکستن آن گناه است.زیرا گمان میرود تخم پرنده باشد، اما موجود داخل، شر و زیان‌بار است چنین جاهلیت مآبان با عصبیت و خشونت، هزارگونه شر و تباهی به بار میآورند».
امام علی(ع) در آموزه‌های خود مردم را به‌سوی ملایمت و رفقورزی هدایت میکرد تا در بستر آن، جامعه از عصبیت و خشونت دور شود.حضرت با برپا کردن دولت رفق و مدارا، در این جهت کوشید و در حکومتی که بدان در پی نفی کامل جاهلیت با همه شاخصه‌ها و ویژگی‌هایش بودند اجازه عصبیت و خشونت‌ورزی نداد و در برابر چنین رفتارهایی، بدان سو هم کشیده نشد.
در ماجرای فتنه جمل از ابتدا تا انتها بر مبنای مدارا عمل نمود هنگامیکه طلحه و زبیر به قصد پیمانشکنی نزدش آمدند و اجازه خواستند به عمره روند، در عین هشدار به آنان، اجازه داد و با این‌که عبدالله بن عباس پیشنهاد دستگیری آنها را داد.
امام علی(ع) فرمود: ای پسر عباس! آیا مرا فرمان میدهی آغازگر ستم و بدی باشم؛ پیش‌از آن‌که نیکی نمایم؟ و براساس گمان و تهمت مجازات کنم و کسی را به‌خاطر اقدام صورت نگرفته دستگیر کنم؟ هرگز به خدا سوگند، هیچ‌گاه از پیمانی‌که خداوند برای داوری به عدالت و ابراز حقیقت از من گرفته است، عدول نخواهم کرد.
امام علی(ع) هوشیارانه با پیمان‌شکنان براساس ملایمت و مدارا رفتار نمود و چون آنان خروج نمودند و به‌سوی بصره رفتند، امام فرمود: «همانا ناکثین عهدشکن به جهت نارضایتی از حکومت من به یکدیگر پیوستند و من تا آن‌جا که برای وحدت اجتماعی شما احساس خطر نکنم صبر خواهم کرد».
روش امام علی(ع) با روش جاهلانه کاملاً متمایز بود و تمام تلاش امام(ع) این بود که آنها را براساس منطق و استدلال از بیراهه به راه حق هدایت نماید و در برابر اقدامات جاهلانه ناکثین و قاسطین با مدارا و ملایمت رفتار کرد تا به‌جای عصبیت و خشونت رفق و مدارا را در جامعه نهادینه نماید.
نگاهی به معنای لغوی خشونت
واژه خشونت كه در زبان فارسی استعمال میشود از زبان عربی گرفته شده است و در زبان فارسی بار منفی پيدا كرده و به‌معنای درشتی، بداخلاقی و بدخويی است و در مقابل نرمی و ملايمت به‌كار میرود هرچند در زبان عربی به‌معنای صلابت و محكم بودن است.
خداوند متعال در آیه 159 سوره آلعمران به پيامبراکرم(ص) مي‌فرمايد: «فبما رحمة من الله لنت لهم و لو كنت فضاً غليظ القلب لانفضوا من حولك فاعف عنهم؛ از پرتو رحمت الهی در برابر آنها نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراكنده می‌‌شدند، بنابراين آنها را عفو كن» که در آيه شريفه واژة «غلظت» در مقابل «لين» به كار رفته است.
برای معنای خشونت در اصطلاح شايد نتوان تعريف واحدی را ارائه داد، زيرا ممكن است هر كسی براثر پيش‌فرض‌های ذهنی خود كه از عقائد مذهبی و امثال آن ناشی میشود خشونت را طوری تعريف نمايد كه با ديگر تفاسير متفاوت باشد.
بنابراين، اگر خشونت را به‌معنای اعمال زور و به‌كارگيری قوه قهريه در راه مقاصد نامطلوب و نامناسب و ناحق تفسير نماييم، در اين‌صورت اسلام هرگونه خشونتی را نفی می‌‌نمايد و قبول ندارد، زيرا تمام قوانين اسلام برای دفاع از حق، و حقوق از دست رفته ديگران است؛ ولی اگر خشونت را به‌معنای مطلق شدت عمل و هرگونه عكس‌العمل شديد، تفسيرنماييم ولو اين‌كه منطقی، عقلانی و برای به‌دست آوردن حق و دفاع از آن باشد، در اين‌صورت اسلام دفاع از نظام اجتماعی، جلوگيری از پايمال شدن حقوق افراد جامعه و مجازات مجرمان را كمترين وظيفه خود می‌‌داند.
