احساس ناامنی شدید در «هم‌خانگی»
گروه اجتماعی ــ عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: از نکاتی که در تحقیقات دانشگاهی ایران به چشم می‌خورد، احساس ناامنی شدید هم‌خانگی‌هاست و با همه کسانی که مصاحبه‌های مفصلی صورت گرفته، عنوان کردند «نمی‌دانیم تا چه زمانی با یکدیگر هستیم».
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام غلامرضا صدیق اورعی، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، در نشست «بررسی پدیده هم‌خانگی (ازدواج سفید)» از منظر متخصصان حوزه‌های روانشناسی، جامعه‌شناسی، علوم‌دینی که روز گذشته، دهم اردیبهشت‌‌ماه، در دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: وقتی اعضای جامعه در حل مسائل، نیازها، کشش‌ها و تعادل در تعاملات خود با مشکل مواجه می‌شوند، معمولاً تلاشی صورت می‌گیرد که راه حلی پیدا شود اما آیا اینکه همگان قدرت یافتن راه حل‌های تازه و مثمر را دارند؟ اطلاعات تاریخی اجتماعی و همچنین یافته‌های دانشمندان روانشناسی نشان می‌دهد که اینگونه نیست که همگان قدرت خلق راه‌حل مطلوب را داشته باشند. بنابراین مدتی جامعه با مشکل درگیر است. برخی راه‌حل‌‌هایی را پیدا می‌کنند که گاه پذیرفته نمی‌شود و یا هزینه‌های آن بیشتر از فواید آن است.وی ادامه داد: اما راه‌حلی یا ابداع و یا اقتباس می‌شود که بیشتر مردم آن را می‌پذیرند و به عنوان راه تازه و هنجار جدید مطرح می‌شود و مشکلاتی که تاکنون موجود بوده را حل می‌کند و مشکل خاصی را نیز به وجود نمی‌آورد. ازدواج و تشکیل خانواده نیز یکی از این هنجارها و قاعده‌هایی است که برای حل مشکلات متعددی در روابط جنسی، فرزندآوری و شفافیت نسب فرزندان و ... در طول تاریخ پیدا و بر همه کشورها و جوامع نیز منتشر و شاید نیز به این موازات در کشورهای مختلف ابداع شده است.
صدیق اورعی عنوان کرد: از چندین هزار سالِ جوامع بشری اطلاعاتی موجود نیست اما آنچه در تاریخ به چشم می‌خورد، این است که «خانواده» گزارش شده و تقریباً عمومیت جهانی نیز داشته اما در حال حاضر به چالش کشیده شده است.
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه از عمر پدیده «هم‌خانگی» سه چهار دهه می‌گذرد و در کشور ما نیز چند سالی است افراد آن را اقتباس کردهاند، عنوان کرد: اساس ازدواج دائم این است که خانمی قبول می‌کند رابطه جنسی خود را منحصر به یک مرد کند. فرض مخالف نیز این است که زنان و مردان بگویند، ما هر زمان از کسی خوشمان آمد و او هم آمادگی داشت، با یکدیگر تعامل جنسی برقرار می‌کنیم.
«زایش»؛ حلال چندین مشکل در جامعه
وی اضافه کرد: برخی مردم‌شناسان شواهد محدودی در اختیار دارند که حدس می‌زنند در دوره‌ای، «قبل از ازدواج» بر بشر گذشته باشد؛ یعنی افراد بدون اینکه بدانند باروری از شراکت زن و مرد حاصل می‌شود، انسان‌ها را به دو نیمه «زایا» و «نازا» شناسایی می‌کردند. تعامل جنسی نیز با ذوق و سلیقه و بدون تعهد خاصی انجام می‌شد، فرزندان هم فرزندان مادران بودند اما از مقایسه رفتارها، مانند رفتار حیوانات اهلی کم کم متوجه شدند که این امر، امری طرفینی است و چون زایش، حلالِ چندین مشکل جامعه است، خطرات نابودی و تجدید نسل را جبران می‌کرده، امری ارزشمند بشمار می‌رفته و زایا هم به تبع زایش، موجود ارزشمندی بوده است.
صدیق اورعی عنوان کرد: بنابراین اگر آن فرض را بپذیریم که زمانی مردان فهمیدند در زایش شریک هستند، این هم قابل قبول است که آن‌ها نیز بخواهند در این امر ارزشمند شریک باشند. دانستن تئوریک و عام که اگر فرزندی متولد می‌شود، مردی نیز در آن دخالت داشته، نمی‌تواند ارزش محصل برای یک مرد باشد که بگوید من پدر هستم و به عنوان مثال این تعداد فرزند برای من است. برای اینکه مردی ادعا کند که پدر است، در یک جامعه همگی باید بپذیرند که این تعداد فرزند برای اوست.
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: این امکان وجود ندارد، مگر اینکه خانمی که زایاست، علنی طوری رفتار کند که همه باور کنند که نوزادان او از تعامل وی با یک مرد معین است. البته به لحاظ نظری، وقتی این فرض مورد دقت قرار می‌گیرد، مشاهده می‌کنیم مبادله‌ای نابرابر است.
وی افزود: در این خصوص خانمی خود را محدود می‌کند. این محدودیت تنها شامل تعاملات جنسی نمی‌شود؛ چرا که همگی باید بپذیرند که فرزندان آن خانم، تنها به یک مرد وابسته است؛ معاشرت‌ها و رفت و آمدهای آن زن نیز باید به نوعی تعریف شوند که همگان باور کنند که این فرزند از فرد دیگری نیست.
صدیق اورعی اضافه کرد: همچنین ممکن است در معاش او گاهی اختلالاتی پیدا شود. در این فرآیند تاریخی، مردان پذیرفته‌اند که معاش بانوان و فرزندان را نیز تامین کنند. در مقابل اینکه آن خانم نیز محدودیت‌های تعیین شده را نیز بپذیرد؛ در غیر این صورت صرف تعامل جنسی برای طرفین مبادله‌ای برابر می‌شود.
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: اساس هنجارهای جهانی در باب خانواده این است که تعهد خانم به آقا منحصر شود. البته تعهد مضاعف هم این است که مرد نیز قول دهد تا وقتی با هم هستند، تنها با هم باشند. همچنین اینکه به لحاظ اقتصادی نیز در یک تقسیم کاری، مرد مسئولیت بیشتری را می پذیرد و اساس آن یک تعهد است.
فسخ «هم‌خانگی»؛ یک‌طرفه و بدون اطلاع طرف مقابل
وی با بیان اینکه «ازدواج موقت» نوعی تعهد اما قراردادی با تعهدات اندک است، عنوان کرد: «هم‌خانگی» با «ولنگاری جنسی» تفاوتی دارد. در ولنگاری جنسی تقریباً هیچ تعهدی وجود ندارد اما در تحقیقاتی که در گروه‌های جامعه‌شناسی ایرانی در ارتباط با همخانگان به انجام رسیده و آثاری که کشورهای اروپایی بر روی این موضوع منتشر کردهاند، خبر از تعهد اندک می‌دهند اما تعهدی که فسخ آن یک طرفه، بی‌اطلاع و بدون مقدمه می‌تواند صورت پذیرد. افراد در این ارتباط عنوان می‌کنند «قول داده‌ایم باهم باشیم اما هر زمان نیز نخواستیم از یکدیگر جدا می‌شویم». در این ارتباط معمولاً تعهد دیگری مانند تعهدات اقتصادی وجود ندارد. در اروپا حتی برخی همخانگان فرزند نیز دارند اما فرزندانی که به نام مادر ثبت می‌شود؛ چرا که مرد نپذیرفته که شوهر است تا در معنای پدر نیز باشد.
صدیق اورعی بیان کرد: از دیگر نکاتی که از تحقیقات دانشگاهی در ایران به چشم می‌خورد، احساس ناامنی شدید هم‌خانگی‌هاست و با همه کسانی که مصاحبه‌های مفصلی صورت گرفته، عنوان کردند «نمی‌دانیم تا چه زمانی با یکدیگر هستیم». اولین اثر اینکه انسان نمی‌داند یک تعامل تا چه اندازه دوام دارد و دایره این تعهد تا کجاست، در میزان سرمایه‌گذاری در یک تعامل است.
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: به رسم معمول کسانی که جوان هستند و ازدواج می‌کنند، این تصور را دارند که باید همه داشته خود را وارد این قرارداد کنند. این عقیده تا اندازه‌ای غلیظ است که در گفتار مردم این ازدواج و زندگی زناشویی «زندگی» نامیده می‌شود و زمانی که دو نفر به مرحله طلاق رسیده و از یکدیگر جدا می‌شوند، این تصور وجود دارد که زندگی آن‌ها خراب شده است؛ در حالی که از لحاظ عقلی، زندگی این نوع تعامل زن و شوهری را شامل نمی‌شود بلکه زندگی مدت زمانی است که یک انسان زنده است و می‌تواند حیات داشته باشد.
وی با بیان اینکه به استناد یک گزاره روانشناسانه، یکی از فیلسوفان مشهور بر عقیده بود که هیجانات انسان حداکثر تا سه سال دوام می‌آورد و در ادامه دستخوش تغییر می‌شود و بر همین اساس این پیشنهاد مطرح شد که در صورت وجود علاقه میان دو نفر، قراردادهای سه ساله میان آن‌ها بسته شود، عنوان کرد: اشکالی که جامعه‌شناسان به این طرح وارد کردند این بود که اگر فردی بداند این قرارداد سه ساله است تا چه اندازه حاضر است در آن سرمایه‌گذاری کند؟ اما در ازدواج دائم بسیاری از تعهدات و دلبستگی‌ها، حتی روابط با والدین به شدت کاهش می‌یابد؛ روابط زوجین تشدید می‌شود؛ حتی تعابیر نیز تغییر می‌کند؛ همه هستی خود را در این تعامل قرار می‌دهند و انتظار دارند طرف مقابل نیز همین رویه را پیش گیرد.
پایداری تعهد قوام و اطمینان بیشتری دارد
صدیق اورعی گفت: گاهی این تلقی بین افراد وجود دارد که تا قبل از پذیرفتن تعهد ارتباط میان افراد بر مبنای عشق است اما همین که تعهدی میان دو طرف شکل می‌گیرد، دیگر علاقه‌ای وجود ندارد و تعهد مستمر تحت عنوان وظیفه مطرح می‌شود. این موارد برداشت خاصی از ازدواج است اما در مقابل وقتی به عموم انسان‌ها در تاریخ می‌نگریم مشاهده می‌کنیم که پایداری تعهد قوام و اطمینان بیشتری دارد، افراد هیجانات و علایق خود را در این نوع ارتباط بیشتر تعریف می‌کنند.
«هم خانگی» نمایشگر ضعف نهاد خانواده و همسرداری است
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص تبیین علمی از دیدگاه اجتماعی در باب هم‌خانگی نیز تصریح کرد: معمولاً انسان‌ها تا به مشکلی جدی و مداوم برخورد نکنند، راه‌حل تازه‌ای پیدا نمی‌کنند. اگر هم‌خانگی به لحاظ حقوقی و شرعی امری نادرست باشد اما نمایشگر ضعف نهاد خانواده و همسرداری است. نهاد همسرگزینی جامعه ایران در 70 سال پیش به دلیل تغییر عوامل متعدد در ساختار جامعه ایران، کارایی خود را از دست داد و همسر گزیدن طبق سنوات گذشته به نظر هیچ عاقلی، امر معقولی به نظر نمی‌رسد.
صدیق اورعی بیان کرد: وقتی هنجاری از بین رفت، نیاز همچنان باقی است. جامعه پویا و نخبگان عاقل باید برای آن هنجار جایگزین طراحی کنند. به دلیل تغییرات گسترده ساختاری، شهرنشینی‌های بزرگ، غیرکشاورزی شدن اکثر مشاغل، غریبگی در شهرهای بزرگ، کاهش اقتدار خانواده ها و... در جامعه از بین رفته است و در حال حاضر نهاد جایگزین باید طراحی شود.
وی افزود: جامعه باید آرام آرام مواردی را تجربه کند، بر همین اساس نوآوری‌هایی ایجاد می‌شود و به‌عنوان مثال ازدواج‌های مستقیم شکل می‌گیرد. این آرام آرام پیش رفتن ممکن است در چندین سال آینده به یک ساختار محکم برسد اما در کنار آن، هم‌خانگی و عدم ازدواج پررنگ‌تر شده و آثار منفی انباشته می‌شود.
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: هنجارها و سازمان‌های متعدد برای جبران چنین مشکلاتی در حال شکل‌گیری هستند، به جای اینکه یک نهاد همسر گزینی معقول، قابل قبول و قابل ترویج بین همگان طراحی شود. بی آنکه بدانند باید خود مشکل را حل کنند. اینکه ازدواج به تاخیر می‌افتد به دلیل عدم وجود نهاد همسرگزینی و رفع مشکلات این حوزه است.
انتهای پیام
