اعمال شب و روز اول ماه محرم

فردا اول محرم است؛ آغاز مصیبتی که 14 قرن است نه فراموش شده و نه سرد و چگونه ممکن است داغ بزرگ ظلم عظیمی که بر پیکر عدالت و حق زده شد، در دل‌های آزادی‌خواهان عالم سرد و خاموش شود. همچنان که رسول الله (ص) فرموده است: «براى شهادت حسین علیه السلام، حرارت و گرمایى در دل‌هاى مؤمنان است که هرگز سرد و خاموش نمى‌شود».

عجیب نیست که عزای شهادت امام حسین(ع) از اول ماه محرم (و حتی روزهای قبل از آغاز این ماه) یعنی قبل از شهادت آن حضرت آغاز می‌شود چرا قصور مسلمانان در حمایت از امامشان بود که عزیزترین انسان‌های عالم را به سمت صحرای خشک کربلا برد و این یادآوری این مهم است که مراقب باشیم، آنچه ما مسلمانان انجام می‌دهیم و آنچه انجام نمی‌دهیم، می‌تواند فاجعه بیافریند.

محرم ماه حزن و اندوه عمیق هر آنکسی است که اهل بیت(ع) را به راستی شناخته است. امام رضا (ع) فرموده‌اند: چون ماه محرّم داخل می‌شد، پدرم را کسی خندان نمی‌دید و اندوه و حُزن پیوسته بر او غالب می‌شد تا روز دهم، چون روز عاشورا می‌شد آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می‌فرمود امروز روزی است که حسین (ع) شهید شده است.

اعمال مستحبی فراوانی برای شب و روز اول ماه محرم توصیه شده است. البته برخلاف دیگر ماه‌های قمری و با توجه به اینکه ماه محرم آغاز سال قمری است، برای امشب یعنی شب آخر ماه ذی‌الحجه نیز دو رکعت نماز به این شرح توصیه شده است:  

مرحوم «سیّد بن طاووس» نقل کرده است که در روز آخر ذی‌الحجه، دو رکعت نماز مى‌خوانى و در هر رکعت، یک مرتبه سوره «حمد» و ۱۰ مرتبه سوره «قل هو الله» و ۱۰ مرتبه «آیة الکرسى» را مى‌خوانى و پس از نماز مى‌گویى: «أللهُمَّ ما عَمِلتُ فى هذِهِ السـّـنةِ مِنْ عَمَل نـَهَیتـَـنى عـَـنهُ و لمْ ترْضَهُ، و نـَسیتهُ ولمْ تنسَهُ، وَدَعَوتنى اِلى التوبَةِ بَعْدَ اجْتِرائى عَلیْکَ، اَللهُمَّ فاِنى أسْتغفِرُکَ مِنهُ فاغفِرْ لى، وَما عَمِلتُ مِنْ عَمَل یُقَرّبـُـنى اِلیکَ فاقبَلهُ مِنى، وَلا تقطعْ رَجائى مِنکَ یاکَریمُ». وقتی چنین کردى شیطان مى‌گوید: واى بر من! هر چه در مدت این سال زحمت کشیدم (و او را وسوسه کردم) با این عمل، همه را از بین برد و سالش را به خیر پایان داد.

اعمال روز آخر ذی‌الحجه یا شب اول ماه محرم

نماز: شب اول ماه محرم چند نماز دارد که از جمله آنها نمازی دو رکعتی است که در هر رکعت بعد از حمد ۱۱ مرتبه سوره‌ توحید خوانده می‌شود. در فضیلت این نماز آمده است که: خواندن این نماز و روزه داشتن روزش موجب امنیت است و کسی که این عمل را انجام دهد، گویا تمام سال بر کار نیک مداومت داشته است.

احیای شب اول محرم و انجام دعا و نیایش نیز از اعمال توصیه شده شب اول محرم الحرام است.

اعمال روز اول محرم

اول محرم هر سال اولین روز سال قمری است. از امام محمد باقر(ع) روایت شده آن کس که این روز را روزه بدارد، خداوند دعایش را اجابت می‌کند، همانگونه که دعای زکریا(ع) را اجابت کرد. همچنین برای این روز نمازی دو رکعتی توصیه شده است که پس از اقامه آن سه بار دعای «اللّهم انت الاله القدیم و هذه سنهٌ جدیدهٌ فاسئلک فیها العصمه من الشیطان و القوَّه علی هذه النّفس الامّاره بالسُّوء؛ بارالها! تو خدای قدیم و جاودانی و این سال، سال نو است، از تو می‌خواهم که مرا در این سال از شیطان حفظ کنی و بر نفس اماره (راهنمایی کننده) به بدی پیروز سازی» باید خوانده شود.

امام رضا(ع) نیز فرموده‌اند: رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله روز اول محرم دو رکعت نماز به‌جا می‌آورد و چون فارغ می‌شد، دست‌ها را به آسمان برمی‌داشت و این دعا را سه مرتبه می‌خواند:

اللّٰهُمَّ أَنْتَ الْإِلٰهُ الْقَدِیمُ، وَهٰذِهِ سَنَةٌ جَدِیدَةٌ، فَأَسْأَلُكَ فِیهَا الْعِصْمَةَ مِنَ الشَّیْطانِ وَالْقُوَّةَ عَلَىٰ هٰذِهِ النَّفْسِ الْأَمَّارَةِ بِالسُّوءِ وَ الاشْتِغالَ بِما یُقَرِّبُنِى إِلَیْكَ یَا كَرِیمُ، یَا ذَا الْجَلالِ وَالْإِكْرامِ، یَا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ، یَا ذَخِیرَةَ مَنْ لا ذَخِیرَةَ لَهُ، یَا حِرْزَ مَنْ لَاحِرْزَ لَهُ، یَا غِیاثَ مَنْ لَاغِیاثَ لَهُ، یَا سَنَدَ مَنْ لَاسَنَدَ لَهُ، یَا كَنْزَ مَنْ لَاكَنْزَ لَهُ ، یَا حَسَنَ الْبَلاءِ، یَا عَظِیمَ الرَّجاءِ، یَا عِزَّ الضُّعَفاءِ، یَا مُنْقِذَ الْغَرْقىٰ، یَا مُنْجِىَ الْهَلْكَىٰ، یَا مُنْعِمُ یَا مُجْمِلُ یَا مُفْضِلُ یَا مُحْسِنُ؛

خدایا، تویی معبود ازلی و این است سال نو، در این سال از تو درخواست می‌کنم، حفظ‌ شدنم را از شیطان و قدرت و غلبه و بر نفس فرمان‌ده به گناه و مشغول بودن به آنچه مرا به تو نزدیک می‌کند، ای صاحب بزرگی و بزرگواری، ای تکیه‌گاه کسی که تکیه‌گاهی ندارد، ای اندوخته کسی که اندوخته‌ای ندارد، ای پناهگاه کسی که پناهگاهی ندارد، ای فریادرس کسی که فریادرسی ندارد، ای پشتوانه کسی که پشتوانه‌ای ندارد، ای گنجینه کسی که گنجی ندارد، ای نیکوآزمایش، ای بزرگ‌امید، ای عزّت ناتوان، ای نجات‌بخش غرق‌شدگان، ای رهاننده هلاک‌شدگان، ای نعمت‌دهنده، ای زیباکار، ای فزون‌بخش، ای نیکوکار؛

أَنْتَ الَّذِى سَجَدَ لَكَ سَوادُ اللَّیْلِ، وَنُورُ النَّهارِ، وَضَوْءُ الْقَمَرِ، وَشُعاعُ الشَّمْسِ، وَدَوِىُّ الْماءِ، وَحَفِیفُ الشَّجَرِ، یَا اللّٰهُ لَاشَرِیكَ لَكَ. اللّٰهُمَّ اجْعَلْنا خَیْراً مِمَّا یَظُنُّونَ، وَاغْفِرْ لَنا مَا لَایَعْلَمُونَ، وَلَاتُؤاخِذْنا بِما یَقُولُونَ، حَسْبِىَ اللّٰهُ لَاإِلٰهَ إِلّا هُوَ عَلَیْهِ تَوَكَّلْتُ، وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ، آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَمَایَذَّكَّرُ إِلّا أُولُوا الْأَلْبابِ، رَبَّنا لاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ.

تویی که برایت سجده کرد سیاهی شب و روشنی روز و تابش ماه و شعاع خورشید و خروش آب و صدای برگ درختان، ای خدا شریکی برای تو نیست. خدایا، ما را بهتر از آنچه گمان می‌کنند قرار ده و از ما آنچه را نمی‌دانند بیامرز و به آنچه از ما می‌گویند سرزنشمان مکن، خدا مرا بس است، معبودی جز او نیست، بر او تکیه کردم و او پروردگار عرش بزرگ است، به او ایمان آوردیم. همه‌ چیزها از جانب پروردگار ماست و یادآور نشوند مگر صاحبان خرد، پروردگارا، دل‌های ما را بعد از آنکه هدایتمان فرمودی منحرف مکن و از نزد خود رحمتی به ما ببخش، همانا تو بخشنده‌ای.

شیخ طوسی فرموده که روزه دهه اول محرم مستحب است ولی روز عاشورا تا بعد از عصر از خوراکی و آشامیدنی خودداری کنید، آنگاه کمی تُربت بخورید و سید روایت کرده که روزه‌ تمام این ماه فضیلت دارد و روزه آن، روزه‌دار را از هر گناهی حفظ می‌کند.

روزه سومین روز از ماه محرم نیز از سوی پیامبر اکرم(ص) توصیه شده است. همچنین روزه گرفتن در روز هفتم محرم نیز جزو اعمال مستحبی است.