بررسی درس‌های عاشورا برای دنیای مدرن + فیلم
با استفاده از جامعه‌شناسی تاریخی - دینی عاشورا و جغرافیای فرهنگی - دینی عاشورا موفق می‌شویم فهم کنیم که چه درس‌هایی می‌شود از عاشورا، محرم و کربلا برای امروز در دنیای مدرن گرفت.
در بین وقایع تاریخ اسلام، کمتر واقعه‌ای به گستردگی، تأثیرگذاری و ماندگاری عاشورا می‌توان یافت. واقعه‌ای که سراسر دنیا را به جوش و خروش درمی‌آورد و همه ساله مراسم سوگواری و عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) با شور و شکوه فراوان برگزار می‌شود. چنین واقعه باشکوهی با نقش مهمی که در حیات مسلمانان داشته است، شایسته بررسی و مطالعه علمی از زوایای گوناگون است تا بیش از پیش شناخته شود.
سیدمحمود نجاتی‌حسینی، دین‌پژوه و مدیر گروه دین انجمن انسان‌شناسی ایران به مناسبت ماه محرم در سلسله مباحثی با عنوان «جامعه‌شناسی تاریخی - دینی عاشورا» که به همت ایکنا ضبط شده است، به بیان نکاتی درباره فرآیند عاشورا از نگاه تاریخی و جامعه‌شناسی پرداخته است که فیلم و متن جلسه دوم را در ادامه می‌بینید و می‌خوانید.
همانطور که در جلسه اول درس‌گفتار بیان شد، در جامعه‌شناسی تاریخی - دینی عاشورا، زمان، مکان و نسبت انسان و این واقعه بسیار مهم است و ما باید آن را بکاویم؛ چراکه کمتر بررسی شده است. اگر مطالعات عاشوراپژوهی که در چند دهه به زبان عربی، فارسی و زبان‌های اروپایی انجام شده و برخی نیز به فارسی ترجمه شده است را ملاحظه کنید، خواهید دید که بسیاری به این سمت رفتند که از دانش‌های جدید و مهارت‌های آکادمیک جدید مثل جامعه‌شناسی تاریخی، جامعه‌شناسی تمدنی و همچنین بحث جغرافیایی فرهنگی و تاریخی، جغرافیای سیاسی و اقتصادی و حتی اقتصاد سیاسی که خیلی کمتر به آن توجه شده است، استفاده شود، برای اینکه فهم دقیق‌تر و بهتری داشته باشیم.
شاید این پرسش به وجود بیاید که چرا باید به دیدگاه‌های جدید یعنی همین جامعه‌شناسی تاریخی - دینی، جغرافیای فرهنگی - دینی و جغرافیای سیاسی - دینی به وقایع مذهبی صدر اسلام یا حتی کل تاریخ اسلام توجه کنیم؟
ما هر چه فهم دقیق‌تر و علمی‌تری از این واقعه داشته باشیم، بهتر می‌توانیم بشناسیم و هر چه این فهم جامع‌تر و مستندتر باشد، طبیعی است که آن شناخت، واقعی‌تر و حقیقی‌تر است و از خرافات و اشتباهات تاریخی به دور است. متأسفانه در گزارش کردن حادثه عاشورا، محرم و کربلا به صورت سنتی، هم خرافات زیادی وارد شده و هم بحث‌های غیرمستند گفته شده است و حتی بحث‌های غیرمعقول زیادی وارد شده است که متأسفانه هیچ کس حاضر نیست، از آن خطا‌ها درس بگیرد و آن را تصحیح کند.
وظیفه ما دین‌پژوهان و کسانی که می‌خواهند به صورت علمی، آکادمیک، کارشناسی شده و مستند به عاشوراشناسی، عاشوراپژوهی و حسین‌پژوهی بپردازیم، باید از دانش‌های آکادمیک جدید استفاده کنیم؛ بنابراین اگر پرسیده شود چرا ما باید به این‌ها توجه کنیم، دلیل این است که ما باید شناخت دقیق و جامع‌تری داشته باشیم و این شناخت، به ما کمک می‌کند که حقیقت رخداد عاشورا در ماه محرم و در یک جغرافیای تمدنی مهم در بافتار بین النهرین که سابقه چهار، پنج هزار ساله دارد و یک تمدن پیامبرخیز، فرهنگی، پرمناقشه و محل آرماگدونی خیر و شر است، را بهتر بشناسیم.
نکته دیگر این است که ما با استفاده از جامعه‌شناسی تاریخی - دینی عاشورا و جغرافیای فرهنگی - دینی عاشورا موفق می‌شویم، ببینیم و یا فهم کنیم که چه درس‌هایی می‌شود از عاشورا، محرم و کربلا برای امروز در دنیای مدرن گرفت. این‌ها مباحثی است که من تلاش می‌کنم در طی این درس گفتار‌هایی که در ایکنا دارم، توضیح دهم.
نکته مهم دیگر این است که وقتی درباره تاریخ و تاریخ‌های مورد مطالعه درباره عاشورا صحبت می‌کنیم، یک تاریخ کاملاً نزدیک به زمان خود عاشورا داریم که همان سال ۶۱ هجری قمری و ۵۹ هجری شمسی و ۶۸۰ میلادی است که این‌ها تاریخ‌های همزمان آن است و یک تاریخ نزدیکتر به این حادثه نیز داریم که تاریخ صدر اسلام است و از لحاظ جامعه‌شناسی باید آن را بشکافیم؛ بنابراین با چند تاریخ و تاریخ‌های همزمان و مقایسه‌ای سر وکار داریم که با هم همپوشانی دارند و یک تاریخ دور نسبت به این حادثه هم داریم که از لحاظ جامعه‌شناسی باید آن را مورد مطاله قرار دهیم و آن هم تاریخ پیش از اسلام عرب جاهلی است و یک سده‌ای که منتهی به شکل‌گیری و ظهور اسلام می‌شود و تاریخ عرب جاهلی است.
از لحاظ جامعه‌شناسی تاریخی - دینی عاشورا یک تاریخ کلانی هم داریم که تاریخ بین النهرین است که به ۵ هزار سال پیش برمی‌گردد و کربلا و عاشورا را باید در دل آن دید. این بحث را در درس گفتار بعدی سعی می‌کنم به طور مفصل‌تر تشریح کنم.
انتهای پیام
