عاشورا؛ تلاقی نگاه سکولار یزیدی و الهیاتی امام حسین(ع) + فیلم

 

 

در جلسه قبل در مورد الگوی مثلث سه نوع نگاه و تلاقی آنها در رخداد تاریخی - دینی عاشورا صحبت کردم و گفتم که یک نگاه، نگاه کاملاً سیاسی شده و یک سیاست فرهنگی خیلی خاصی است و آن نگاه رژیم غاصب وقت یعنی یزید بن معاویه به مردم، دین و اجتماع مسلمین است و کاملاً مشخص است که این نگاه آن گونه که در مطالعات دقیق عاشوراپژوهی مشخص و فاکت‌های آن گفته می‌شود، از نگاه جامعه‌شناسی و امروزی یک نگاه سکولار، عرفی و بریده از الهیات و قرآن است و حتی در شعر معروفی که به یزید نسبت داده می‌شود، این نگاه کاملاً روشن است.

 

گفته می‌شود که یزید آدم رمانتیکی بوده و به عنوان جوان عرب تحت تأثیر فرهنگ جاهلی بوده که معلقات سبع او معروف است و از طرفی هم شعر، رقیب بزرگ دین، الهیات، فقه، حدیث و تفسیر بوده است و همچنان در صدر اسلام نیز نه به اندازه قبل از اسلام که معلقات وجود داشته است، ولی به هر حال رگ و ریشه عرب جاهلی با شعر فخیم و وزین و مسجع درهم آمیخته است و ظاهراً گفته می‌شود که یزید یک بیت شعری دارد که یا قبل و یا بعد از اینکه حادثه غمبار و تراژدیک عاشورا رخ می‌دهد، این بیت شعر را می‌گوید و نشان می‌دهد که این آدم و حکومتش باوجود روحیه دینی و فرمالیزم دینی، سکولار است. مضمون شعر این است که می‌گوید؛ «هیچ خبری از آسمان نیست و نخواهد آمد و بنی هاشم خود را دست انداخته‌اند.» این شعر منسوب به یزید است، اما به هر حال نوع نگاه سکولار یزیدی با نوع نگاه الهیاتی حسین بن علی و کنشگران اصلی رخداد عاشورا که بنی‌هاشم هستند، با هم تلاقی پیدا می‌کنند و حادثه عاشورا را شکل می‌دهند.

 

 

من در این زمینه تعبیری دارم که با توجه به این نگاه، در این مثلث می‌بینید که ایمان مؤمنانه امام حسین(ع) و یاران بسیار محدودش و همچنین تقوای ستیز و زهد و پرهیزی که حسین بن علی دارد را باید در باورشناسی، گفتارشناسی، پراکسیولوژی، کردارشناسی و همچنین در ارزش‌شناسی نظام فکری و عقیدتی حسین بن علی سراغ گرفت. این‌ها به مصاف خلق و خو و فرهنگ پیشااسلامی و حتی ضداسلامی عرب جاهلی رفتند.

 

برای همین گفته شد که از منظر جامعه‌شناسی تاریخی - دینی که مورد بحث ماست، در وجه انسان‌شناسی، اتنوگرافی، اتنولوژی(قوم‌شناسی) و حتی مطالعات فرهنگی آن، فرهنگ پوپولار و مردم‌پسندی که از لحاظ تخصصی، حاکم بر زندگی عرب جاهلی در صدر اسلام و به ویژه در دوره حسین بن علی است، خلق و خوی عرب جاهلی بسیار مهم است و این خلق و خوست که به عنوان فرم غالب و فرمت قالب تشکیل دهنده سبک زندگی مردم‌پسند است و این مردمان اسمی از اسلام، امامت و نبوت شنیده‌اند، اما اکثریت آنها هیچ انس و الفتی با رسم نبوت و امامت و گفتمان شیعی و ایدئولوژی عقیدتی - سیاسی مهم حسین بن علی که ظلم‌ستیز، روشنگرانه، آگاهی‌بخش است، ندارند و آنگونه که حسین بن علی در خطبه‌ها، شعار و بیاناتش که مانیفست حسین بن علی است، می‌گوید من نه برای حکومت و سیادت و نه برای برتری و تفاخر و نه برای ظلم و برهم زدن نظم قیام نکردم، بلکه برای احیای نبوت، تثبیت امامت و تصحیح رویه و روال دینداری و احیای قرآن و بازگرداندن قرآن و سنت پیامبر(ص) و علی(ع) به زندگی مسلمین قیام کردم. ببینید این مسئله چقدر تفاوت دارد و باید فرهنگ عرب جاهلی را بیشتر بشکافیم که در ادامه بحث بیشتر در این باره خواهم گفت.