آغازگر عقلانیت در سنت ایرانی + فیلم

ابونصر محمدبن‌ محمد فارابی در 259 هجری قمری در شهر فاراب خراسان دیده به جهان گشود. او دوره تحصیل خویش را در فاراب و بخارا گذراند و شغل قضاوت را انتخاب كرد. این فیلسوف گرانقدر علاقه بسیاری به یادگیری فلسفه داشت و این امر سبب شد تا وی برای فراگیری این علم راهی بغداد شود و سال‌های زیادی را در آنجا صرف مطالعه و كسب معرفت كند و با بهره‌گیری از استادان برجسته آن روزگار علوم گوناگون را فرا گیرد. وی پس از مدتی راهی حران شد و در كلاس درس یوحنابن حیلان حكیم نصرانی، حضور یافت تا آنكه بعد از درگذشت او دگربار به بغداد بازگشت. فارابی در این هنگام آموزه‌های مختلفی درباره فلسفه، زیست، پزشكی، ریاضیات و موسیقی كسب كرد و در كنار آشنایی با زبان‌های عربی، فارسی، تركی و كردی؛ زبان‌های یونانی و سریانی را فرا گرفت.

وی از میان علوم مختلف بیشترین تخصص را در زمینه فلسفه، منطق و زیست داشت، ابونصر فارابی نخستین فیلسوف اسلامی است كه به ترجمه آثار علمی و حكمت یونان به زبان عربی پرداخت. وی كتاب‌های ارسطو را بسیار دقیق مطالعه و پس از بارها خواندن و تفكر عمیق به آنان اشراف كامل پیدا كرد. این روشنفكر ایرانی حقیقت فلسفه را واحد می‌دانست به این معنا كه علم فلسفه دارای وحدت است؛ او برای اثبات این امر دلیل‌های زیادی بیان كرد كه از جمله آنها می‌توان نگارش كتاب «الجمع بین رایی الحكیمین افلاطون الالهی و ارسطو» را نام برد، وی در این اثر تلاش داشت میان آرای افلاطون و ارسطو توافق به وجود آورد.

این زبان‌شناس برجسته با كوشش فراوان موفق شد لقب معلم ثانی یا معلم دوم را از آن خود كند. پیش از او، ارسطو به عنوان معلم اول دست یافته بود، ابونصر فارابی توانست آثار و دیدگاه‌های افلاطون و ارسطو را ترجمه كند و با افزودن اطلاعات خود، تأثیر زیادی بر فیلسوفان دیگر همچون ابن‌سینا و ابن رشد بگذارد. این فیلسوف گرانقدر با شناخت فلسفه یونان، علوم اسلامی و بهره‌گیری از افكار خویش، مكتبی تازه را از حكمت ارسطویی، نوافلاطونی و اسلامی بنیانگذاری كرد و با برداشتن گامی بلند در فلسفه اسلامی راه را برای دیگر فیلسوفان پس از خود هموار ساخت. آموزه‌های دینی بر تفكر فلسفی ابونصر فارابی بسیار تأثیرگذار بود؛ او یافته‌های عقلی خویش را با آن هماهنگ ساخت و اینگونه راه نوینی را در مكتب فلسفی آن دوره بنیان نهاد.

این شخصیت بزرگ اسلامی كتاب‌ها و رساله‌های فراوانی را در زمینه‌های گوناگون نوشت، او از خویش آثار گرانقدری همچون الحیل الروحانیه و الاسرار الطبیعیه فی دقایق الاشكال الهندسیه در حوزه ریاضی، ما یصحُّ و ما لایصّح من احكام النجوم در علم ستاره‌شناسی و شرح العباره ارسطو در حوزه علم منطق را به یادگار گذاشت. وی در كتاب احصاء العلوم، معانی‌ افكار ارسطو را شرح داد و به بیان آن چه كه فیلسوفان پیش از او درباره فلسفه معلم اول تحلیل نكرده بودند، پرداخت. این فیلسوف گرانمایه به هنر موسیقی نیز اشراف كامل داشت و به خوبی قادر به نواختن سازهای گوناگون بود كه كتاب قانون یكی از اثرهای ماندگار وی در زمینه موسیقی است. سرانجام ابونصر فارابی فیلسوف‌ برجسته ایرانی پس از عمری تلاش در راه اعتلای فلسفه و علوم در 339 هجری قمری در دمشق چشم از جهان فرو بست.