مبانی علم ارتباطات در حکمت متعالیه/ جست‌و‌جوی «ارتباطات» در سفر چهارم اسفار صدرا

به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا)، علیرضا دباغ، دبیر همایش گفت: کلید این همایش از سال 93 به مناسبت روز ارتباطات زده شد. زمانی که ما می‌خواستیم این نشست را برگزار کنیم، دو مطلب را مورد توجه قرار دادیم. نکته اول عدم نظریه‌پردازی در حوزه ارتباطات در ایران بود. دوم بحث چالش‌های عصر نوین ارتباطات است. این دو شاخصه برای موضوع همایش تصویب شد.

وی در ادامه افزود: ما با این نتیجه رسیدیم که در حوزه نظریه‌پردازی کمتر همت کرده‌ایم و این خصیصه مغفول مانده است. بسیاری از نظریه‌ها در حوزه‌های مختلف از اندیشه ملاصدرا بهره گرفته‌اند و از آنجایی که ارتباطات یک علم میان‌رشته‌ای است، می‌تواند از فلسفه کمک بگیرد؛ به همین دلیل، اسفار مجازی به عنوان نام همایش انتخاب شد.

پیوند فلسفه با علم ارتباطات
در ادامه حسن خجسته، رئیس پژوهشکده ارتباطات گفت: هدف برگزاری این نشست، پرداختن به فضای مجازی براساس فلسفه ملاصدرا است. معتقدیم اگر قرار باشد حرف نو بزنیم، باید چارچوب‌های جدیدی را مطرح کنیم. در همایش پیشین که در 28 اردیبهشت ماه برگزار شد، کلید بحث زده شد. اما اگر ما بخواهیم کرسی این رشته را در دانشگاه‌ها تعریف کنیم، ابتدا باید چارچوب تفکر صدرایی را شناسایی کنیم و این اندیشه را با ارتباطات مدرن و فضای مجازی پیوند بزنیم.
رئیس پژوهشکده ارتباطات افزود: همچنین بر این باوریم که ویژگی‌های مخاطب را براساس رویکرد ملاصدرا می‌توان شناسایی کرد. به نظر من، ارتباطات صدرایی راهی برای خروج از حد و مرز فضای مجازی است.
معرفت‌شناسی، انسان‌شناسی و هستی‌شناسی ملاصدرا به علوم ارتباطات کمک رساند
حمید پارسانیا به عنوان سخنران نشست، گفت: ابتدا فرض را بر این گرفتم که مسئله زیست جهان در حوزه صدرایی را بررسی کنم. اما از آنجایی که قرار است موضوع «ارتباطات صدرایی» را به عنوان یک کرسی نظریه‌پردازی در دانش ارتباطات مطرح کنیم، تصمیم گرفتم به موضوع علم ارتباطات از دید ملاصدرا بپردازم.
وی در ادامه گفت: به همین دلیل ابتدا باید مشخص شود که ارتباطات به عنوان یک علم چه نسبتی با فلسفه اسلامی دارد. بر این اساس چهار ویژگی علوم ارتباطات را می‌توان از حکمت اسلامی صدرا استخراج کرد.
وی افزود: نخست رویکردی است حکمت صدرا به اصل هستی‌شناسی دارد. نگاه تولیدی به ملاصدرا به عالم و هستی دارد می‌تواند در حوزه علوم ارتباطات متبلور شود. بدون این هستی‌شناسی نگاه به علم مشکل می‌شود.

وی افزود: دوم اینکه مبانی انسان‌شناسی صدرا در این علم کمک‌رسان ما بود. از دید صدرا، انسان دو بُعد جسمانی و روحانی دارد. همه اینها مسائلی است که محل گفت‌وگو بین ارتباطات و فلسفه را باز می‌کند.
وی در ادامه گفت: سومین بحث در این باره ارتباطات از دید ملاصدرا است. در نظریه ملاصدرا، ارتباطات صرفاً انسانی نیست. ارتباط انسان با زمین آسمانی متاثر از ارتباطات انسانی است. ملاصدرا در جهانی که زندگی می‌کند زبان علمی و نحوه مواجه انسان با عالم را می‌بیند. چهارمین بحث مربوط به مباحث معرفت‌شناسی ملاصدرا است. ملاصدار در بخش معرفت‌شناسی به تعریف مباحث می‌پردازد.
پارسانیا اظهار کرد: اگر این چهارچوب را در نظر بگیریم، مسیر گفتگو بین علم ارتباطات و فلسفه ملاصدرا را باز کرده‌ایم. پس مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی ملاصدار یک متد و روشی به ما می‌دهد که می‌تواند در مسیر علوم ارتباطات به ما کمک کند.
وی در پایان گفت: روشی که ملاصدرا برای علوم آورد مخصوص خود اوست البته می‌توان دانشهایی مانند علوم اجتماعی را از دل فلسفه ملاصدرا استخراج کرد، اما باید توجه داشت دانش‌های ارتباطی دانش توزیع معرفت در زندگی و حیات هستند. دانش ارتباطات نمی‌تواند تولید علم و بسط معنایی کند.

مبانی ارتباطات در فلسفه صدرا
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام حسین خسروپناه، در بخش گفتگو و هم‌اندیشی اساتید گفت: ارتباطات یک دانش خنثی نیست و از مبانی خاصی بهره می‌برد و یک دانش میان رشته‌ای و مصرف کننده است. علاوه بر این مبانی تأثیر گذار ارتباطات را نباید فقط در حکمت صدرایی جستجو کرد، بلکه باید در علوم صدرایی و اسلامی جستجو کنیم می‌توان ارتباطات اسلامی را تعریف کرد، اما قطعا این تعریف پسا مدرن نیست چون باید نگاه رئالیستی به ارتباطات داشته باشیم و با این تفسیر می‌توان دانش ارتباطات به دو دسته سکولار یا اسلامی تقسیم کرد.
خسرو پناه در ادامه گفت: ارتباطات با مباحث زبان شناسی پیوند محکمی دارد. علما مباحث زبان شناسی را در مباحث الفاظ، علم اصول، طرح کرده‌اند. بحث در فلسفه اسلامی بحث ادراک و معرفت شده است، اما از معنا صحبتی نشده است. اگر بخواهیم بحث ارتباطات را به ملاصدرا نسبت بدهیم، تحمیل بر آرای ایشان است، چون ایشان چیزی به نام فلسفه ارتباطات ندارند، ولی می‌توان مبانی هستی شناسی ملاصدرا در علم ارتباطات کاربردی باشد.
وی در ادامه گفت: ملاصدرا مانند سایر عرفا چهار سفر عرفانی دارد، یعنی سیر من الحق الا الحق، سیر من الحق الا الحق، سیر من الحق الا الخلق بالحق و سیر من الخلق الا خلق بالحق را پذیرفته است. بحث ارتباطات در دنیای امروز سفر چهارم است که این بخش در تخصص من نیست و اساتید حوزه ارتباطات در این خصوص باید اظهار نظر کنند.
وی در پایان گفت: رویکردهای مختلفی نسبت به ارتباطات وجود دارد: عده‌ای نگاهشان به ارتباطات فرآیندی است؛ به این معنا که ارتباطات را فرآیندی می‌بینند که در آن فرستنده پیامی را از طریق یک رسانه به گیرنده با هدف تاثیر گذاری ارسال می‌کند. عده‌ای دیگر به ارتباطات نگاهی ساختارگرایانه دارند و ارتباط را یک کنش اجتماعی می‌بینند. دسته سوم افرادی هستند که نگاه پساساختارگرایانه دارند و از نظر آنها ارتباطات به معنای رابطه انسان است با انسان، ماشین و حیوان است.