مجلس، ویترین مجموعه نظام اسلامی

شهادت آیت‌الله مدرس در 10 آذر روز مجلس نام گرفته و همین پیوند در حقیقت بیانگر آن است که مجلس و نماینده در تراز انقلاب باید تبلور ویژگی‌های این شهید بزرگوار همچون آزادگی، تدین، شجاعت، نفوذناپذیری، صراحت کلام، عدالت‌طلبی و در یک کلام تجلی «سیاست ما عین دیانت ماست و دیانت ما عین سیاست ماست» باشد.

ضرورت برخورداری مجلس و نمایندگان از چنین ویژگی‌هایی با محوریت الگویی چون شهید آیت‌الله مدرس نشانه جایگاه مهم مجلس شورای اسلامی در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی است که هم در قانون اساسی و هم در بیانات امام(ره) و رهبر معظم انقلاب به آن پرداخته شده است.

قانونگذاری به مثابه ریل‌گذاری حرکت مجموعه حاکمیت و نظارت برای جلوگیری از انحراف از ریل تعیین‌شده دو وظیفه اصلی و مهم مجلس است. لذا می‌توان به جرئت گفت که مجلس قدرتمند پایه‌های ساخت ایران قوی را فراهم و مجلس ضعیف ظرفیت‌ها، قابلیت‌ها و مؤلفه‌های قدرت کشور را تضعیف می‌‌کند.

مجلس در قانون اساسی

قانون اساسی وظایف متعددی را برای مجلس برشمرده که انجام دقیق و درست هر یک از آنها در حقیقت رقم‌زننده و زمینه‌ساز رشد و پیشرفت کشور و حرکت به سمت قوی شدن است که برخی از این وظایف به شرح ذیل است:

ـ مجلس شورای اسلامی در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می‌تواند قانون وضع کند. (اصل ۷۱ قانون اساسی)

ـ عهدنامه‌ها ، مقاوله نامه‌ها، قراردادها و موافقت نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد. (اصل ۷۷ قانون اساسی)

ـ گرفتن و دادن وام و یا کمک های بدون عوض داخلی و خارجی از طرف دولت باید با تصویب مجلس شورای اسلامی باشد. (اصل ۸۰ قانون اساسی)

ـ‌ هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهارنظر نماید. (اصل ۸۴ قانون اساسی)

ـ نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهارنظر و رأی خود کاملاً آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد. (اصل ۸۶ قانون اساسی)

ـ رئیس‌جمهور برای هیئت وزیران پس از تشکیل و پیش از هر اقدام دیگر باید از مجلس رای اعتماد بگیرد. (قسمتی از اصل ۸۷ قانون اساسی)

ـ در هر مورد که حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس شورای اسلامی از رئیس‌جمهور و یا هر یک از نمایندگان از وزیر مسئول، درباره یکی از وظایف آنان سؤال کنند، رئیس‌جمهور یا وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به سؤال جواب دهد. (قسمتی از اصل ۸۸ قانون اساسی)

ـ نمایندگان مجلس شورای اسلامی می توانند در مواردی که لازم می‌دانند هیئت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود. (قسمتی از اصل ۸۹ قانون اساسی)

ـ اگر مجلس به هیئت وزیران و یا وزیر مورد استیضاح رای اعتماد نداد هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل می شود. (قسمتی از اصل ۸۹ قانون اساسی)

ـ در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس‌جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیس‌جمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسایل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس‌جمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس‌جمهور رای دادند مراتب جهت اجرای بند ۱۰ اصل یکصدودهم به اطلاع مقام رهبری می‌رسد. (قسمتی از اصل ۸۹ قانون اساسی)

ـ هر کس شکایتی از طرز کار مجلس یا قوه مجریه یا قضاییه داشته باشد، می تواند شکایت خود را کتبا به مجلس شورای اسلامی عرضه کند. مجلس موظف است به این شکایات رسیدگی کند و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه یا قوه قضاییه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی دهد و در مواردی که شکایت به قوه مجریه یا قوه قضاییه مربوط است رسیدگی و پاسخ کافی از آنها بخواهد و در مدت متناسب نتیجه را اعلام نماید و در موردی که مربوط به عموم باشد به اطلاع عامه برساند. (اصل ۹۰ قانون اساسی)

این مجموعه وظایف حکایت از این دارد که مجلس در ساختار قدرت جایگاه ممتازی در میان سایر قوا دارد و علاوه بر تعیین جهت حرکت دولت برای نظارت بر نحوه اجرای قانون از سوی دولت نیز ابزارهای قدرتمند و کارآمدی همچون سؤال و استیضاح وزرا و رئیس‌جمهور، کمیسیون اصل نود و تحقیق و تفحص در اختیار دارد که با استفاده صحیح، کارشناسی و به دور از سیاسی‌کاری می‌تواند مانع انحراف دولت در اجرای قانون شود.

نگاه بنیانگذار کبیر انقلاب به مجلس

از طرفی نگاهی به بیانات امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب درباره جایگاه مجلس، یکی دیگر از نشانه‌های اهمیت قوه مقننه در جمهوری اسلامی است که در ابتدا به مرور بخش‌هایی از بیانات امام خمینی(ره) درباره مجلس می‌پردازیم:

ـ‌ اگر خدای نخواسته، انحرافی در مجلس پیدا بشود، چون منعکس می‌شود به همه جا، ممکن است که انحراف در سطح گسترده‌ای پیدا بشود و مسئولیت بزرگ باشد. چنانچه انحرافاتی را شما به واسطه اعمال و افعالتان از ملت سلب کنید، اجر بسیار بزرگی را دارید، اجر انبیا را دارید. از الآن بنای بر این نگذارید که ما یک جبهه کذا و یک جبهه کذا، از اول بنای مبارزه باشد، مبارزه نیست، مباحثه است، مباحثه، مباحثه نرم اسلامی. (صحیفه امام ، جلد ۱۲، ص۳۴۶)

ـ مجلس شورای اسلامی مجلس مشورت است، مجلسی است که باید متفکرین، آقایان، مسائلی که مایحتاج ملت است و کشور است در میان بگذارند و با هم مشورت کنند. مباحثه کنند فقط آن چیزهایی که مربوط به ملت است و به اسلام. مجلس شورای اسلامی که شما آقایان وکیل هستید از طرف ملت برای خدمت در آن بنگاه، باید آنکه دلخواه ملت است در آنجا طرح بشود. و آنچه دلخواه اسلام است بحث و مشورت بشود و به ترتیبی که مقرر است تصویب بشود و همه چیزش اسلامی باشد.

اغراض شخصیه را باید همه ما کنار بگذاریم. فرضاً که من با شما خدای نخواسته، یک حساب و خرده دارم، این در مجلس نباید، در مجلسی که مجلس اسلامی است نباید این خرده حساب‌ها را آنجا به آن رسید. مجلس شورای اسلامی در یک محفظه سربسته نیست که اگر خدای نخواسته انحرافی در آن پیدا شد‌‌ همان اجزای خود مجلس بفهمند، این سرباز است و رادیو و تلویزیون این را منتشر می‌کند، همه ایران می‌بینند و می‌شنوند، و خارج از ایران هم تا آنجایی که موج این‌ها می‌رود، آن‌ها هم می‌شنوند و می‌فهمند که چه شده است. اگر بنا باشد که خدای نخواسته از اول صف آرایی بشود برای جنگ اعصاب، و آن مجالسی که در زمان طاغوت بود، آن مجالس، باز محتوایش تکرار بشود، این‌ مجلس اسلامی نیست، و آقایان به وظیفه شرعی و الهی خودشان عمل نکرده‌اند. (صحیفه امام ، ج ۱۲، ص ۳۴۵)

ـ‌ و من تکرار می‌کنم مجلس بالا‌ترین مقام است در این مملکت. مجلس اگر رأی داد و شورای نگهبان هم آن رأی را پذیرفت، هیچ کس حق ندارد یک کلمه راجع به این بگوید. من نمی‌گویم رأی خودش را نگوید؛ بگوید؛ رأی خودش را بگوید؛ اما اگر بخواهد فساد کند، به مردم بگوید که این شورای نگهبان کذا و این مجلس کذا، این فساد است، و مفسد است یک همچو آدمی، تحت تعقیب مفسد فی الارض باید قرار بگیرد.

این مجلس ما حصل خون یک جمعیتی است که وفادار به اسلام بودند؛ و این مجلس عصاره زحمتهای طاقت فرسای این ملت مسلمان بوده است؛ این مجلس فراهم آمده از «الله اکبر»‌های مردم است؛ اگر بنا باشد که این مجلس فراهم آمده از «الله اکبر» مردم قدمی برخلاف اسلام بگذارد، این مجلس مجلسی خواهد بود که برخلاف مسیر مسلمین عمل کرده. با تمام قدرت، بدون اینکه ملاحظه از احدی و از مقامی بشود، مجلس باید مسائل را طرح بکند. و رد و بدل و انتقاد صحیح، بدون جار و جنجال، بدون هیاهو، مسائل را بگویند. کسی که مخالف است مخالفت خودش را بدون هیاهو بگوید. آنکه موافق است موافقت خودش را بدون جار و جنجال بگوید. و بعد هم رأی بگیرند. وقتی رأی گرفتند، اگر اکثریت رأی داد، و بعد هم برده شد پیش شورای نگهبان و آن‌ها هم صحیح دانستند این رأی را، مخالف اسلام ندانستند و مخالف قانون اساسی ندانستند، اگر بعد‌ها بخواهند شیطنت بکنند، این شیطنت‌ها از مبادی غضب، از مبادی فاسد، بیرون می‌آید. باید سر تسلیم به مجلس، یعنی سر تسلیم به اسلام وقتی مخالف اسلام نیست، سر تسلیم به اسلام فرود آورد. روشهای غیر اسلامی را، اگر هم در باطن – خدای نخواسته – دارند، نباید دیگر اظهار بکنند و نباید اذهان مردم را نسبت به مجلس مشوش کنند. این یک مسئله‌ای است اساسی، و باید همه توجه داشته باشند. به مجرد اینکه یک مطلبی برخلاف رأی یک نفر است، نباید بگوید مجلس درست نیست. این خودش را اصلاح‌ کند. این خودش درست نیست. نباید بگوید شورای نگهبان درست نیست. این خودش درست نیست. باید خودش را اصلاح بکند. و این گرفتاری هست برای ملت ما.

ـ‌ من هیچ تردیدی ندارم و در این معنا هم که مجلس در رأس همه ارگان‌ها واقع است و مجلس، ملت است که متبلور شده است و تحقق پیدا کرده است در یک جای محدود، این هم بی‌اشکال است. (صحیفه امام ، ج ۱۷، ص ۲۴۶)

ـ طرح‌ها و پیشنهادهایى که مربوط به عمران و رفاه حال ملت خصوصاً مستضعفین است انقلابى و با سرعت تصویب کنید، و از نکته سنجی‌ها و تغییر عبارات غیر لازم که موجب تعویق امر است اجتناب کنید، و از وزارتخانه‌ها و مأموران اجرا بخواهید که از کاغذ بازی‌ها و غلط کاری‌هاى زمان طاغوت اجتناب کنند و رفاه ملت مظلوم و عقب افتادگی‌هاى آن‌ها را به طور ضربتى تحصیل و ترمیم کنند. (صحیفه امام ، ج ۱۲، ص ۳۶۴)

توجه به بیانات امام(ره) نشان می‌دهد که مجلس در تراز اسلام، انقلاب و تفکرات امام(ره) باید از چند ویژگی برجسته برخوردار باشد؛ در رأس امور، ارائه طرح‌ها و تصویب قوانین با اولویت رفع مشکلات محرومان و مستضعفان، عمل کارشناسانه و به دور از غرض‌ورزی‌های سیاسی، شجاع و نترس، حافظ استقلال کشور در مقابل بیگانگان؛ اگر جز این باشد به تعبیر امام(ره) انحراف در مجلس به سایر سطوح و دستگاه‌ها نیز گسترش یافته و کلیت نظام و کشور را به مخاطره می‌اندازد.

خانه ملت در کلام رهبر معظم انقلاب

رهبر معظم انقلاب نیز در بیانات مختلفی به اهمیت جایگاه مجلس پرداخته‌اند که برخی از آنها به شرح ذیل است:

ـ مجلس باید مظهر عزّت ملّی و مظهر اقتدار و استحکام نظام باشد؛ مجلس این است؛ چرا؟ برای خاطر اینکه مجلس، منتخب عموم مردم کشور در جاهای مختلف است که با یک انگیزه‌ای آمده‌اند این شخص را -این برادر را، این خواهر را- انتخاب کرده‌اند. و امام فرمودند که مجلس، عصاره‌ی فضایل ملّت است؛ این نکته، نکته‌ی مهمّی است؛ توجّه کنید: عصاره‌ی فضایل، نه عصاره‌ی همه‌ی خصلتها! بعضی از خصلتها جزو فضایل نیست. مجلس بایستی عصاره‌ی فضایل ملّت باشد. فضایل این ملّت هم خیلی زیاد است. مجلس نباید نماد تردید باشد، نماد خودکم‌بینی باشد؛ نباید نماد یأس و نومیدی یا نماد عدم اعتنا و عدم مبالات به مسائل کشور باشد. نباید مجلس نشان بدهد که نگاهش به ظرفیّتها و توانایی‌های ملّی، نگاه مأیوسانه است؛ این فضایل ملّت که باید اینجا عصاره‌ی آنها جمع بشود، این چیزها است. (بیانات در دیدار نمایندگان مجلس، ۳۰ خرداد ۱۳۹۷)

ـ قانون باید در پی حلّ مشکلات مردم باشد؛ اولویّتهای داخلی را باید رعایت کند؛ در درجه‌ی اوّل درصدد رفع مشکل مردم ضعیف و طبقات ضعیف باشد. در کشور طبقاتی هستند که ضعیفند یا متوسّطینند یا زیر حدّ توسّطند؛ قانون بیشتر باید متوجّه رفع مشکل اینها باشد. البتّه قانون برای همه است و خیرِ همه‌ی طبقاتِ کشور را میخواهد -فرقی نمی‌کند- امّا این در اولویّت است، چون مسئله‌ی طبقات ضعیف، مشکلات فعلی زندگی است؛ [قانون] درصدد برطرف کردن این مشکلات باشد. عمده این است که قانون نباید آلت دست صاحبانِ زَر و زور باشد؛ این مهم است؛ آلت دست آنها نباشد. (همان)

ـ رفتار نمایندگان مجلس باید رفتار انقلابی باشد؛ برخورد باید برخورد انقلابی باشد. شما در سوگندی هم که یاد کردید، این سوگند را یاد کردید که انقلاب، نتایج انقلاب، فراورده‌های انقلاب و فراورده‌های نظام جمهوری اسلامی را حفظ کنید؛ چطور ممکن است؟ بدون انقلابی بودن که نمیشود حفظ کرد. رفتار، باید رفتار انقلابی باشد؛ رفتار انقلابی به معنای رفتار غیرمدبّرانه نیست، به‌معنای رفتار عاقلانه و مدبّرانه‌ و مجاهدانه است؛ حرکت جهادی. اینکه ما به مدیران مرتّب توصیه میکنیم «مدیریّت جهادی»، این در مورد مجلس، رفتار جهادی است، سخن گفتن جهادی است، اقدام کردن مجاهدانه و جهادی است، انقلابیگری است. روحیه‌ی ایمان و انگیزه‌ی انقلابی باید بر همه‌ کارهای نماینده‌ محترم مجلس حاکم باشد. (همان)

ـ در پارلمان‌های دنیا به نام مردم خیلی حرف زده می‌شود، امّا برای مردم کار نمی‌شود. یک پارلمان منحط آن پارلمانی است که در آن، مسائل شخصی و مسائل جناحی بیشتر از مسائل ملّی و مسائل مردمی تأثیرگذار باشد. اوّلین مسئله این است، اوّلین توصیه این است. برای خدا، یعنی حقیقتاً با نیّت خالص، تصمیم بگیرید برای مردم کار کنید. اسیر جَو و مانند این چیزها هم نشوید. گاهی اوقات میشود جوّی به وجود می‌آید که انسان را میکشاند به یک طرفی؛ نه، نگاه کنید ببینید تکلیف چیست، چه چیزی برای مردم مفید است؛ ولو بر خلاف جوّ حاکم هم باشد، اشکالی ندارد، آن را دنبال بکنید. اسیر جَو نشوید و به تعبیر معروف، جَوزده نشوید. (بیانات در دیدار تصویری نمایندگان مجلس، 22 تیر 1399)

ـ این سوگندی که در آغاز مجلس دسته‌جمعی ادا می‌شود، یک سوگند شرعی است و به هیچ وجه تشریفات ظاهری نیست؛ این قسم خوردن است، یعنی تعهّد ایجاد میکند. شما در این سوگند تعهّد کردید که پاسدار حریم اسلام باشید، نگاهبان دستاوردهای انقلاب باشید؛ اینها در متن سوگند شما آمده. بایستی بِجِد پایبند این معنا باشید؛ یعنی نگاهبان دستاوردهای انقلاب و پایبند جدّی به این تعهّد و پاسدار حریم اسلام. تخلّف از این سوگند، بازخواست شرعی دارد،‌ بازخواست الهی دارد؛ یعنی روز قیامت خدای متعال از انسان سؤال می‌کند. (همان)

ـ به تجربه در طول این سالهای متمادی ثابت شده که درگیری‌ها و منازعات و مجادلات در صدر، برای افکار عمومی مردم زیان‌بخش است، مردم را ناراحت می‌کند. بله؛ مردم از شما و از دولت یا قوّه‌ی قضائیّه توقّع دارند که حق را بیان کنید و حق را دنبال بکنید، امّا توقّع ندارند که با هم مجادله کنید و گریبان یکدیگر را بگیرید؛ این را مردم هیچ دوست نمیدارند و تشنّج در رئوس دستگاه‌ها بخصوص، مردم را اذیّت میکند، ناراحت میکند، روی افکار عمومی تأثیر منفی می‌گذارد. (همان)

ـ‌ مجلس در رأس امور تعارف نیست که بخواهیم تعارف بکنیم؛ نه واقعاً باید مجلس در رأس امور باشد؛ یعنی تصمیم بگیرد و آن تصمیم اجرائی بشود. البتّه من این را به شما عرض بکنم که در دولتهای مختلف -هم این دولت کنونی، هم دولت قبلی، هم دولتهای قبلی؛ همه‌شان از بعد از رحلت امام؛ و در زمان امام، دولت خود بنده- اتّفاق می‌افتاد یک جاهایی، در یک تنگناهایی گیر میکردیم و الان دولتها گیر میکنند که از اختیارات ولیّ‌فقیه استفاده می‌کنند؛ این هست، امّا در همانها هم بنده مکرّراً در نظر داشتم مراقبت بکنم تا آنجایی که ممکن است به مصوّبه‌ مجلس خدشه وارد نشود. (بیانات در دیدار نمایندگان، 16خرداد 1395)

ـ‌ مجلس، مهم ترین مظهر مردم‌سالاری دینی است؛ بنابراین از جایگاه خودتان غفلت نکنید. توجه داشته باشید اینجا کجاست و مجلس شورای اسلامی یعنی چه؟ اهمیت تصمیم و موضع گیری را در این مجلس مورد غفلت قرار ندهید. اینجا مرکز و قله و به تعبیری ویترین مجموعه نظام اسلامی است که جلوی چشم قرار دارد. (بیانات در دیدار نمایندگان مجلس، ۲۷ خرداد ۱۳۸۳)

ـ مجلس مطلوب، خانه ملت، تجلی گاه عزت اسلامی و ملی، تأمین کننده منافع عمومی، حافظ امنیت کشور و سد مستحکمی در برابر تعرض و طمع ورزی های دشمن است. قانونگذاری برای هر کشور و ملتی فی نفسه مهم است؛ اما برای کشوری همچون ایران و ملت بزرگی نظیر ملت ایران که راه نوینی را در مقابل بشر گشوده است، از اهمیتی بسیار فراوان تر برخوردار می شود. (بیانات در دیدار مردم قم، 19 دی 1390)

ـ‌ بر اثر همین قدرت و استقامت در راه و به خاطر حفظ جایگاه قانونی بالایی که در قانون اساسی به این دستگاه عظیم و حساس داده شده، امروز مجلس شورای اسلامی در جهان از حیثیت بالایی برخوردار است و فقط به عنوان یک دستگاه قانونگذاری در کشور ما شناخته نمی شود؛ بلکه دستگاهی است که در سیاست های کشور و جهان هم سهم مؤثری دارد و این نقش بایستی به طور کامل حفظ شود. ( ۲۴ خرداد ۱۳۶۸)

رهبر معظم انقلاب نیز در همان مسیر امام(ره) ویژگی‌های مهمی برای مجلس و جایگاه آن برمی‌شمردند که از جمله آنها این موارد است؛ مهمترین مظهر مردم‌سالاری دینی، تجلی عزت اسلامی، حافظ امنیت و استقلال کشور در برابر دشمنان، پاسدار حریم اسلام، مردم‌محور، انقلابی و اهل تعامل منطقی با سایر قوا.

حال که مجلس نوپای یازدهم وارد ششمین ماه عمر خود شده است فرصت زیادی برای عملیاتی کردن ویژگی‌های مدنظر امام(ره) و رهبر معظم انقلاب از مجلس تراز دارد و در این مسیر لازم است مجلس با توجه به مشکلات و فشارهای زیاد معیشتی بر مردم و تأکید رهبر معظم انقلاب بر توجه به مسئله اقتصاد به عنوان اولویت اصلی کشور، از اقدامات شعاری یا کم‌اثر در عرصه اقتصادی پرهیز کرده و با همکاری دولت، نخبگان و کارشناسان اقتصادی و استفاده از نظرات مشورتی مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه طرح‌های کارشناسانه و عالمانه را که تحول اساسی در وضعیت فعلی ایجاد کند، در دستور کار قرار دهد و در این مسیر بدون ایجاد تنش و منازعه با دولت، منفعت و مصلحت مردم را بر هر مسئله دیگری ترجیح دهد.