اعتبارات قرآنی؛ وعده‌هایی که داده شد، اقداماتی که انجام نشد

به گزارش ایکنا، آخرین لایحه‌ بودجه‌ دولت تدبیر و امید به عنوان اولین بودجه‌ قرن جدید به مجلس رسید؛ لایحه‌ای که در کوران کرونا و بدون حضور رئیس‌جمهور راهی خانه‌ ملت شد. این هشتمین لایحه‌ بودجه‌ای است که این دولت نوشته؛ بودجه‌ای که در صورت تصویب، اجرای بخشی از آن برعهده‌ دولت سیزدهم خواهد بود.

بیشتر بخوانید:

• واقعیت اعتبارات فرهنگی آن‌ سوی هیاهو؛ کاهش سهم دین و مذهب

انتقاد از بودجه فصل مشترک دوران به اصطلاح چکش‌کاری لایحه در مجلس است و ارتباطی به این دولت و آن دولت ندارد. هر دولتی که با هر گرایشی بودجه را بسته مورد انتقاد قرار می‌گیرد؛ گاهی انتقادها رنگ و بوی سیاسی و حزبی داشته و گاهی انتقادها کارشناسی و تخصصی بوده است. دولت یازدهم و دوازدهم نیز از این امر مستثنا نبوده و انتقادهای مختلفی به عملکردش در تدوین لوایح بودجه به ویژه آخرین آن مطرح شده اما در این هفت سال یکی از انتقادات مشترکی که به گوش می‌رسید از سوی کارشناسان و متخصصان حوزه‌ فرهنگی به ویژه فرهنگ دینی و قرآنی بوده؛ چه اینکه طی این هفت سال اعتبارات قرآنی با حداقل افزایش روبه‌رو بوده یا در بخش‌هایی شاهد کاهش بوده است.

شاید این انتقادها زمانی قابل تأمل می‌شود که نگاهی به اعتبارات قرآنی لوایح بودجه پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم بیندازیم، به ویژه اینکه در سال 92 اعتبارات قابل توجهی برای موضوع توسعه فرهنگ قرآنی و طرح تربیت 10 میلیون حافظ قرآن کریم پیش‌بینی شده بود، اما اگر به دوران گذشته هم بازنگردیم، اعتبارات قرآنی در اولین لایحه‌ بودجه‌ دولت امید با آخرین لایحه تفاوت آشکاری دارد، به طوری که سهم اعتبارات قرآنی بین سال های 93 تا 99 به ترتیب «۳ هزارم درصد»، «بیش از ۴ صدم درصد»، «نزدیک به ۳ صدم درصد»، «کمی بیش از ۲ صدم»، «نزدیک به ۳ صدم درصد»، «نزدیک به ۲ صدم درصد» و «نزدیک به یک صدم درصد» از کل بودجه بوده است.

طی 7 سال گذشته علاوه بر متخصصان و کارشناسان حوزه‌ فرهنگی و دینی، رسانه‌ها نیز به شکل‌های گوناگون انتقادات خود را از کاهش اعتبارات قرآنی مطرح کرده‌اند اما در پاسخ به انتقادها یا وعده شنیدند یا مشکلات اقتصادی داخلی و فشار تحریم‌های خارجی به رخ کشیده شده است.

محمدباقر نوبخت، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه، در سال 93 در پاسخ به انتقادات مطرح‌شده، ‌اعتبارات قرآنی را «مناسب و قابل دفاع» عنوان کرده بود. نوبخت، دی 93 درباره اعتبارات قرآنی 94 گفته بود: «دولت به هر اندازه‌ای که در توانش بود به مباحث و فعالیت‌های قرآنی کمک کرده که در لایحه‌ بودجه منعکس شده اما باز هم تأکید می‌کنم نباید تنها به ‌کمک‌های دولت بسنده کرد؛ بلکه لازم است این فرهنگ را گسترش دهیم تا همه برای پیشبرد امور قرآنی ورود پیدا کنند. با این حال اگر مجلس پیشنهاداتی در مورد تقویت اعتبارات قرآنی سال 1394 داشته باشد دولت حتماً استقبال خواهد کرد.»

همچنین در آستانه‌ تدوین لایحه‌ بودجه‌ سال 95، که با تدوین لایحه‌ برنامه‌ ششم توسعه مصادف بود، وعده‌ توجه ویژه به فعالیت‌های قرآنی از سوی معاون ‌رئیس‌جمهور داده شد. رئیس سازمان برنامه و بودجه این نوید را داده بود که «بودجه‌ سال 95 فرهنگی است» و تأمین نیازهای فرهنگی در ابعاد مختلف از جمله فعالیت‌های قرآنی و دینی مورد تأکید قرار گرفته است و همچنین تأکید می‌کند «از فرصت باقی‌مانده تا تعیین بودجه‌ برنامه‌ ششم توسعه برای افزایش اعتبار فعالیت‌های قرآنی استفاده می‌کنیم. مقدرات کشور در پنج سال دیگر بر اساس بودجه برنامه ششم توسعه انجام می‌شود و امیدواریم سهم اعتبار فعالیت‌های قرآنی در آن، نیاز جامعه را برطرف کند».

با نگاه به برنامه ششم توسعه به نکته‌ قابل توجهی در رابطه با حوزه‌ فعالیت‌های قرآن خواهیم رسید و آن اینکه درباره مباحث مربوط به حوزه‌ فعالیت‌های قرآنی نکته قابل تأملی در این برنامه‌ دیده نمی‌شود.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در همان ایام در گزارشی به این نکته اشاره می‌کند که از میان 25 حوزه‌ مربوط به بخش فرهنگ، کمترین میزان به  فعالیت‌های قرآنی اختصاص دارد.

در این گزارش که با عنوان «نگاهی تحلیلی به برنامه ششم توسعه در حوزه فرهنگ (مقایسه تطبیقی لایحه دولت، مصوبات کمیسیون فرهنگی، کمیسیون تلفیق و قانون مصوب)» مورخ مردادماه سال 1396 از سوی دفتر مطالعات فرهنگی معاونت پژوهش های اجتماعی ـ فرهنگی مرکز پژوهش‌ها منتشر شده، آمده است: «بیشترین سهم در سیاست‌های حمایتی (در بخش فرهنگی) شامل حوزه‌ ورزش و صدا و سیما شده و کمترین میزان نیز به حوزه‌های قرآن، زیارت و سینما رسیده است».

همچنین «از 25 حوزه‌ فرهنگی که در کمیسیون فرهنگی مصوباتی به آن اختصاص یافته بود، 11 حوزه موفق شده‌اند که در کمیسیون تلفیق مصوبه داشته باشند و درباره‌ 14 حوزه‌ دیگر، کمیسیون تلفیق مصوبه‌ای نداشته است» که یکی از موارد فعالیت‌های قرآنی است.

در این گزارش تأکید شده، «در مورد حمایت از فعالیت‌های قرآنی دولت پیشنهادی نداشته است؛ کمیسیون فرهنگی نیز پیشنهادی مبنی بر «اجرای منشور توسعه فرهنگ قرآنی» داشته که در کمیسیون تلفیق تصویب نمی‌شود و نهایتاً صحن علنی مجلس در این رابطه مصوبه‌ای نداشته است».

حال اگر بخواهیم از این زاویه به حمایت دولت از فعالیت‌های قرآنی بپردازیم شاید بتوان به «حدود یک صدم درصد» از میزان کل بودجه در سال 1400 قانع شد، چرا که با توجه به نگاه حداقلی برنامه ششم توسعه به فعالیت‌های قرآنی، جز تخصیص حداقلی اعتبارات نمی‌توان انتظار دیگری داشت.

برای کاهش اعتبارات قرآنی، بهانه‌ها و دلایل زیادی می‌توان آورد؛ از نزدیک‌کردن رقم اعتبار به تخصیص واقعی تا فشار تحریم‌ها بر اوضاع و شرایط اقتصادی اما به نظر می‌رسد در شرایطی که با معضلات مختلفی در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی روبرو هستیم، پرداختن به موضوع توسعه‌ فعالیت‌های قرآنی و ترویج فرهنگ قرآنی بیش از اینکه نیاز به توجیه نسبت به کاهش حمایت‌ها داشته باشد، نیاز به توجهات ویژه دارد، مگر اینکه اعتقادی به کارآمد بودن فرهنگ قرآنی برای رفع مشکلات اعم از اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی و سیاسی و ... نداشته باشیم. قطعاً کم‌رنگ کردن حمایت‌ها از گسترش و ترویج فرهنگ قرآنی در چنین اوضاع پرمخاطره‌ای پایه‌های فکری و اعتقادی جامعه را متزلزل خواهد کرد.

هرچند دولتمردان معتقدند که حمایت قوه‌ مجریه از فعالیت‌های قرآنی محدود به اعتبارات گنجانده‌شده در بودجه نیست اما حضور نمادین در برنامه‌های مختلف قرآنی و سخن گفتن از اهمیت قرآن و فعالیت‌های مربوط به قرآن حداقل در 7 سال گذشته دردی از جامعه‌ قرآنی دوا نکرده است.

گزارش از محمود قره‌داغی