متشابهات قرآن از منظر اخباریان در «پژوهشنامه تأویلات قرآنی»

به گزارش ایکنا، این شماره از «دوفصلنامه پژوهشنامه تأویلات قرآنی» حاوی شش مقاله با عناوین «متشابهات قرآن از منظر اخباریان» به قلم سیدعبدالله اصفهانی، «ظهورِ تأویل آیه «وَ ذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ» در انقلاب اسلامی» نوشته نبی الله صدری‌فر و محمد مولوی، «رویکردهای کلامی مختلف در مواجهه با مسئله‌ تأویل» به قلم حسن زرنوشه فراهانی، «تاثیر آراء و اصطلاحات علم کلام بر دانش نحو با محوریت قرآن کریم» به قلم خدیجه احمدی بیغش «تعدّد مصادیق تأویل در نگاه علامه طباطبایی و سلفیه» نوشته محمد صادق بدخش و «تحلیل تأویلات شیعه با تأکید بر انتقادات زرکشی» به قلم مرضیه قنبری و محمدتقی دیاری بیدگلی است.

 

در چکیده مقاله «متشابهات قرآن از منظر اخباریان» آمده است: اندیشه اخباری به عنوان گرایشی از دانش‌های شیعی در حوزه‌های حدیث، اخلاق، تفسیر و ... شمرده می‌شود. از این رو کنکاش از تاثیر آراء آنان بر حوزه تفسیر و علوم قرآنی ضرورت دارد. پرسش اساسی تحقیق حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی، نقلی و بنیادین نگارش یافته، چگونگی کنش‌های آراء اخباریان بر محکمات و متشابهات قرآن و تاویل متشابهات است.

 

دستاورد مقاله حاضر عبارت است از: اعتقاد به توامانی تشابه لفظی و معنایی در حوزه «ماهیت و گستره اِحکام و تشابه»؛ اینکه متشابه آیه است که معنای خلاف در آن محتمل باشد و محکم نص ایست که چنین نباشد؛ ملاک اِحکام و تشابه را اشتمال بر یک وجه معنایی یا وجوه متنوع معنایی پنداشتن؛ نصوص صریح الدلاله را در زمره «محکمات» و عموم ظواهر، مجلات، موولات و مشترک لفظی را «متشابه» تلقی نمودن؛ اینکه «محکم»، قابلیت رجوع و تبعیت مفسران را دارد ولی در «متشابه» با عدم برخورداری از این ظرفیت، باید توقف و دانش آن را صرفاً به معصومان(ع) واگذار نمود؛ انکار «تشابه مطلق» نسبت به معصومان(ع) و اقرار به آن نسبت به مفسران غیر معصوم؛ پذیرش ارجاع متشابهات به محکمات در غیر احکام نظری قرآن از سوی طیف اعبارت در صدد بیان دستاوردهای مقاله در قالب مرکب ناقص خبری است، دستاورد مقاله عبارت است پذیرش ارجاع متشابهات به محکمات درغیر احکام نظریه قرآن از سوی طیف اخباریان معتدل.

 

در بخشی دیگر از این مقاله می‌خوانیم: برخی از اندیشه اخباری‌گری نوعی گرایش بنیادگرایانه فعال، با سابقه و تاثیرگذار در حوزه فقه، اصول فقه و از جمله علم تفسیر قرآن است به طوری که به وضوح می‌توان این رویکرد را در تفسیر اخلاق و ... مشاهده کرد و نگارش آثار فلسفی یا تفسیری با محوریت حدیث مانند الاسفار الاربعه و تفسیر صافی نشانه همین پدیده است. صرف نظر از فراز و نشیب‌ها و شدت و ضعف‌های باورهای اخباری‌گری می‌توان اخباری آن را فرقه‌ای از علمای امامیه در دوران متاخر دانست که با استناد به روش و عمل سَلَف صالح، اخبار اهل بیت(ع) را مهمترین مأخذ در عقاید - حتی در اصول دین و اخلاقیات - و احکام شرعی می‌دانند و به روش‌های اجتهادی و رجالی متأخران به ویژه آن چه مبنایی جز عقل نداشته باشد به دیده انتقاد می نگرند.

 

هر چند اندیشه نخستین اخباری‌گری ظاهراً حدود پنج قرن قبل از مرحوم امین استرآبادی به شکل نهفته و پنهان وجود داشته ولی عمدتاً در قالب محدثان شیعه و در تضاد با اصولیانی همچون شیخ مفید، سیدمرتضی و شیخ طوسی نبوده است بلکه کارکردی به عنوان مکمل اصولیان شیعه ارائه کرده است؛ به طوری که برخی با خوشبینی اخباری و اصولی را فرقه واحد دانسته‌اند.

 

برای مشاهده متن کامل مقالات این شماره اینجا کلیک کنید.