تفسیر قرآن شهید بهشتی، هدایتگرانه و بیداری‌آفرین است
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه ما متاسفانه کمتر قرآن را با هدف کاربرد در زندگی اجتماعی می‌خوانیم، گفت: تفسیر «در مکتب قرآن» شهید بهشتی ضمن استفاده از توسعه معنایی و فضای نزول، هدایتگرانه، انسان‌ساز و بیداری‌آفرین است و قرآن را با اجتماع پیوند زده است.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلین محمدعلی مهدوی‌راد، استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران، امروز 9 تیر، در همایش علمی «معرفی و رونمایی تفسیر شش جلدی در مکتب قرآن آیت‌الله بهشتی» که در مؤسسه فهیم قم برگزار شد، گفت: از قرن اول تا امروز تفاسیری که در ساحت قرآن شکل گرفته در تقسیم‌بندی کلی دو قسم هستند؛ بخشی از تفاسیر، جهت‌گیری تربیتی و انسان‌سازانه و هدایتی دارند و قسم دوم هم با نگاه تمدنی و جهت‌گیری کلامی و فلسفی و ... نوشته شده است.
وی افزود: خود قرآن و روایات گویی تفاسیر گونه‌های اول را می‌خواسته‌اند مطرح کنند زیرا نوع دوم بنابر شرایط زمانه پیش آمده است و حتی گاهی برخی تفاسیر را می‌خوانیم که از هدف اصلی تفسیر دور شده و فارغ از مسائل زندگی و بعد هدایتی است مثلا در تفاسیر فلسفی بخش زیادی به اثبات وجود و مباحث پیرامونی آن پرداخته است.
چقدر قرآن را با نگاه کاربرد در زندگی می‌خوانیم؟
وی افزود: اگر به نصوص قرآنی توجه کنیم قرآن شفای فی الصدور(شفای قلوب) است، ولی ما چندبار قرآن را در یکسال باز کرده‌ایم با این هدف که آن را در زندگی به کار ببریم؟و اینکه قرآن به ما بگوید با مخالف، با خانواده و دشمن و دوست خود چگونه برخورد کنید، بماند که اصلا روزانه قرآن می‌خوانیم یا خیر.
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران بیان کرد: خطبه 198 نهج‌البلاغه که بخش اعظم آن وصف قرآن است مطالب عجیبی بیان کرده و فرموده است: ثمَّ أَنْزَلَ عَلَيْهِ الْكِتَابَ نُوراً لَا تُطْفَأُ مَصَابِيحُهُ وَ سِرَاجاً لَا يَخْبُو تَوَقُّدُهُ وَ بَحْراً لَا يُدْرَكُ قَعْرُهُ وَ مِنْهَاجاً لَا يُضِلُّ نَهْجُهُ وَ شُعَاعاً لَا يُظْلِمُ ضَوْءُهُ وَ فُرْقَاناً لَا يُخْمَدُ ...؛ ولی آیا واقعا ما با این نگاه به قرآن رجوع داریم؟ مهمترین خصوصیت و ویژگی مجموعه تفسیری شهید بهشتی یعنی «در مکتب قرآن» تفسیر برای زندگی، در جهت زندگی و نماینده پیوند آموزه‌های قرآن و زندگی است. در مکتب قرآن در پی نمایاندن جایگاه قرآن در عینیت جامعه است و دغدغه کل تفسیر این است.
تفسیر شهید بهشتی انسان‌ساز و هدایتگر است
وی ادامه داد: از منظر این تفسیر، قرآن، کتاب انسان‌سازی و جامعه‌سازی است و می‌خواهد انسانی راه‌یافته بسازد و به صورت عجیبی این آموزه‌ها را اجتماع پیوند داده است. در تفسیر وی اگر هم لغت بیان شده در فضای زبانی و محتوایی خود قرآن آورده شده است.
مهدوی‌راد با بیان اینکه در این تفسیر صرفا بحث لغت مطرح نیست، افزود: یکی از دغدغه‌های مهم علمای ما این بود که داستان‌های قرآنی چه کاربردی دارد؟ در فقه این بحث بود که آیا سرنوشت امم پیشین برای ما هم رخ خواهد داد؟ بهشتی بحثی بسیار بسیار زنده و هوشمندانه به نام یهودزدگی جامعه اسلامی دارد و اینکه چرا و چگونه رخ داده است یا بحث دشمن‌شناسی و فاش کردن چهره دشمن را با ذکر حکومت معاویه مورد توجه قرار داده است.
پیوند ولایت و محبت
وی افزود: یا در بحث ولایت، ایشان به بحث محبت پرداخته و اینکه محبت در کنار ولایت قرار دارد و بعد آن را مرتبط با حاکمیت کرده است. آیت‌الله العظمی سبحانی هم بحثی در این زمینه دارند و حب اهل بیت را دارای طریقیت می‌دانند. امام علی(ع) فرمودند امامت ما نظام امت است، حضرت فاطمه(س) فرمودند که طاعتنا نظام الائمه و امام باقر(ع) فرمودند: حبنا نظام الدین؛ یعنی حب اگر در حوزه علمکردی و واقعیت جامعه شکل نگیرد صرفا گل و بلبلی است.
مهدوی‌راد با اشاره به تعبیر قرآنی «وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ...»، تصریح کرد: در ذهن بنده این بود که مراد آیه، اشیاء مردم است که نباید آن را کم بدانیم، ولی با دقت در این تفسیر می‌بینیم مراد، خود انسان با داشته‌های او هست زیرا انسان با داشته‌هایش، انسان است و اگر مثلا اگر بگوییم آثار فلان فرد چندان علمی نیست و نقاشی او هم به درد نمی‌خورد، باعث شکستن شخصیت او خواهد شد. متاسفانه امروز ما چقدر ترور شخصیت داریم و باعث شکستن شخصیت افراد هستیم و خیلی هم مهم تلقی نمی‌کنیم، در صورتی که آیه بر این مسئله تاکید دارد.
نقش فضای نزول در تفسیر
استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به فضای نزول و اینکه مرحوم بهشتی در این اثر خیلی از آن استفاده کرده است، بیان کرد: روایات فضای نزولی ما خیلی عجیب است، مثلا در آیه «الهیکم التکاثر»، دو نوع تفسیر داریم، یکی اینکه مراد از هشدار به تکاثر، کنایه از مرگ است یعنی آنقدر فزون‌خواهی و مال‌دوستی شما را مشغول کرد تا مُردید، معنای دیگر مربوط به فضای فرهنگی عرب جاهلی است که تعداد مردگان را هم نشانه فزونی قدرت خود می‌دانستند. از این رو شهید بهشتی تاکید و تصریح زیادی بر فضای نزول و نقش آن در معنا دارند.
توجه به توسعه معنایی در تفسیر بهشتی
وی تاکید کرد: نکته مهم در تفسیر ایشان، توسعه معنایی است که غیر از استعمال یک لفظ در بیش از یک معنا هست، این توسعه معنایی یعنی خود واژه را بسط دادن است، مثلا امام موسی صدر در ذیل آیه «النَّفَّاثَاتِ فِي الْعُقَدِ»، گفته است مراد از نفاثات، گره‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اعتقادی است که جریان فسادگستر ایجاد کرده و در آن دمیده است. شهید بهشتی هم مکررا به توسعه معنایی پرداخته است و از جمله در آیه دین به تفصیل توسعه معنایی داده است.
استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران تصریح کرد: تفسیر در مکتب قرآن، هدایتگرانه، انسان‌سازانه و بیداری‌آفرین است ولی در مباحث موضوعی نشان داده که ایشان در این عرصه بسیار توانمند هستند همچنین توجه به اهل بیت به صورت شگفتی در این تفسیر مطرح است.
مهدوی‌راد بیان کرد: در روایات بحث توسعه معنایی زیاد مورد تاکید است. زیرا خدا قرآنی با آموزه‌های جاودانی و جهانی فرستاده است آن وقت آیا صرفا دنبال بیان این است که بگوید مراد از نفاثات در سوره فلق توجه به توطئه‌های پیرزنی است که مثلا در مسیر ازدواج دو فرد خلل ایجاد می‌کند، قطعا انحصار معنا به این تک مصداق درست نیست.
وی افزود: یا در بحث «وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ...»، امام معصوم(ع) فرمودند مراد قطع ارتباط با ما هست. با اینکه بحث صله رحم هم در آن مطرح است. حتی یک مفسر حنبلی گفته آیه قطع و وصل به آل‌الله است. این بحث فضا را برای تفسیر باز می‌کند ولی حتما باید حدود و ثغوری هم داشته باشد.
انتهای پیام
