شفافیت مالی، عامل پیشگیری از بی‌عدالتی اقتصادی است
پژوهشگر نهج‌البلاغه با اشاره به اینکه جریان شفاف‌سازی اطلاعات که سال‌هاست به مرحله اجرا نرسیده است، یکی از عوامل پیشگیری از فساد و بی‌عدالتی اقتصادی است، بیان کرد: امام علی(ع) به مردم می‌فرمایند که « حق شما بر من به عنوان حاکم آن است که تمام اطلاعات حکومت را برای شما شفاف و واضح بیان کنم به جز مسائل امنیتی زیرا مورد سوء‌استفاده دشمنان قرار می‌گیرد».
حضرت علی(ع) در تاریخ بشر همواره نامش قرین عدالت بوده و به مفهوم «عدل موثق» هویت بخشیده است. لذا جز با وام گرفتن از سخنان و کلام معیار عدالت، امام علی(ع)، که در نهج‌البلاغه گرد آمده است، نمی‌توان به مفهوم عدالت پرداخت.
به منظور تبیین مفهوم عدالت اقتصادی و ارائه الگوی حکمرانی اسلامی براساس نهج‌البلاغه با حجت‌الاسلام مهدوی‌ارفع، پژوهشگر نهج‌البلاغه به گفت‌وگو نشستیم.
در بخش اول گفت‌وگو با این پژوهشگر نهج‌البلاغه، که پیش از این در خبرگزاری ایکنا «اولویت‌بندی اقتصادی بین مردم و دولت در نهج‌البلاغه»منتشر شده است، این موضع مطرح شد که اولاً «تنها فقر پسندیده در کلام امام علی(ع) فقر معنوی به خداوند متعال است و هر نوع دیگر فقر از منظر ایشان منفور است» و ثانیاً «براساس توصیه امام علی(ع) به مالک اشتر، در شرایط نابسامان اقتصادی دولت از نظر درآمدزایی ضعیف شود بهتر از فقیر شدن مردم است و لذا حکومت باید تمام تلاش خود را به کار بگیرد و سختی‌ها را به جان بخرد تا ملت فقیر نشوند و به احساس شکست مالی دچار نشوند.» همچنین در بخش دوم گفت‌وگو به مفهوم «عدالت اقتصادی» در نهج‌البلاغه و توصیه اکید امیرالمومنین(ع) بر «ممنوعیت پُست و مقام دادن به نزدیکان صاحب‌منصبان حکومتی» پرداختیم که در ادامه از نظر می‌گذرد:
پژوهشگر نهج‌البلاغه بیان کرد: جامعه‌ای که هیچ‌گونه سرمایه و منابعی ندارد فقیر واقعی برشمرده می‌شود درحالیکه جامعه‌ای که منابع و سرمایه‌های فراوانی وجود دارد اما به علت ضعف مدیریت و توزیع ناعادلانه ثروت، نوع دیگر فقر را تجربه می‌کنند؛ به چنین جامعه‌ای فقیر واقعی گفته نمی‌شود زیرا فقر یعنی شخص و جامعه از نداری ستون فقراتش خم شده باشد، در مملکت ما سرمایه و منابع فراوانی وجود دارد اما توزیع ناعادلانه ثروت در جامعه، مردم را گرفتار فقر و تنگدستی کرده است.
وی با بیان اینکه بخشی از این نوع فقر ناشی از فقر فرهنگ عمومی و عدم رعایت اصلاح الگوی مصرف مردم است، افزود: علت اصلی فقر در چنین جامعه‌ای، بی‌تدبیری دولتمردان و مدیران آن است.
مهدوی‌ارفع در پاسخ به پرسش که تفاوت اصلی جامعه فقیر و جامعه‌ای که به علت بی‌تدبیری گرفتار فقر شده‌اند، چیست؟ گفت: در هر دو جامعه، مردم محروم از رفاه و آسایش هستند، جامعه فقیر با تلاش و پشتکار و تدبیر به دنبال کسب ثروت و منابع مالی می‌رود اما جامعه سرمایه‌دار در عین حال فقیر بودن، از سوء‌مدیریت شدید ضعف می‌برد و لذا تلاشی برای کسب منابع به وجود نمی‌آید.
مفهوم «عدالت اقتصادی» در نهج‌البلاغه
وی با اشاره به اینکه اولین مفهوم ضروری در چنین جامعه‌ای عمل به عدالت اقتصادی است، تصریح کرد: پیرامون مفهوم «عدالت اقتصادی» در نهج‌البلاغه نکات فراوانی ذکر شده است که عمده آن ایده‌های بدیع و ابتکاری امام علی(ع) است که پیش از ایشان در هیچ جامعه‌ای پیاده نمی‌شد.
این پژوهشگر نهج‌البلاغه بیان کرد: براساس نهج‌البلاغه و بیانات امیرالمومنین(ع)، شفاف بودن فرایند مالی و اقتصادی دولتمردان در سطح جامعه از نکات مهم عدالت اقتصادی است؛ امام علی(ع) می‌فرمایند:« مردم حق شما بر من به عنوان حاکم آن است که تمام اطلاعات حکومت را برای شما شفاف و واضح بیان کنم به جز مسائل امنیتی زیرا مورد سوء‌استفاده دشمنان قرار می‌گیرد».
وی با اشاره به اینکه جریان شفاف‌سازی اطلاعات که سال‌هاست به مرحله اجرا نرسیده است، یکی از عوامل پیشگیری از فساد و بی‌عدالتی اقتصادی است، تصریح کرد: در حکومت امیرالمومنین(ع) همیشه مساوات برقرار نبود اما عدالت و شایسته‌سالاری سرآمد بود، درواقع هرکس به اندازه شایستگی و تلاش و پشتکارش به منصب می‌رسید.
مهدوی‌ارفع بیان کرد: در شایسته‌سالاری از طرفی باید توانمندی‌ها و شایستگی‌های محرومان دیده شود، از طرفی از شایستگی‌های فرد سرمایه‌دار جهت بهره‌مندی حداکثری از توانایی‌های او در راستای ایجاد اشتغال و کارآفرینی نیز نباید غافل شد، نادیده گرفتن هرکدام از این دو گروه، منجر به برقراری ظلم در قالب فقر تحمیلی در جامعه می‌شود.
وی با اشاره به اینکه جامعه امروز ما دچار فقر تحمیلی و فقر ناشی از سوء‌مدیریت شده است، ادامه داد: تفکیک اقشار مختلف در میزان برخورداری از فرصت‌ها و مناصب دولتی از دیگر نکات مطرح شده عدالت اقتصادی در کلام امیرالمومنین(ع) است.
مهدوی‌ارفع گفت: تعبیر مصطلح در جهان مبنی بر اینکه «هرکسی به حاکمان نزدیک‌تر باشد، بهره بیشتری می‌برد» در حکومت امام علی(ع) جایی ندارد، ایشان معتقد بودند هرکسی به حکومت نزدیک‌تر است، باید محروم‌تر باشد.
آقازاده‌ها در خطرات پیشگام باشند نه در گرفتن منصب و مقام
وی افزود: امام(ع) در بند دهم نامه به مالک اشتر توصیه می‌کند: «مالک زمانی که حاکم مصر شدی، اولین کار آن است که دندان طمع خانواده‌ات، خویشاوندانت، دوستان و هم‌حزبی‌هایت را از هرگونه متعلقات حکومتت قطع کن؛ همانا زمامداران را خواص و نزدیکانی است که خودخواه و چپاول‌گرند و در معاملات انصاف ندارند، ریشه ستمکاریشان را با بریدن اسباب آن بِخُشکان» در ادامه فرمود: «به هیچ‌کدام از خویشاوندان و نزدیکانت زمینی را واگذار مکن و به گونهای با آنان رفتار کن که هیچ معاملهای به سود آن‌ها منعقد نگردد که به ملت زیان رساند.» در ادامه می‌فرماید: « خشم خواص را به قیمت رضایت عموم مردم بخر، زیرا غالبا خواص بی‌خاصیت‌ترین و پرتوقع‌ترین‌ها هستند در حالیکه توده مردم افرادی هستند که جنگ‌ها پیشگام می‌شوند.»
وی تصریح کرد: عبارت امام علی(ع) به مالک اشتر گویا و واضح بیان می‌کند که یعنی حتی اگر فرزندت نخبه اقتصادی و مدیریت است باید از منصب داشتن در حکومتت محروم شود زیرا محرومیت یک نفر از خواص می‌ارزد به آنکه عامه مردم نسبت به حکومت-دولت- سوء‌ظن پیدا نکنند.
مهدوی‌ارفع با یادآوری این نکته که در حکومت امام علی(ع)، امام حسین(ع) و امام حسن(ع) تنها در جنگ‌ها و نبردها حضور داشتند و صاحب هیچ منصب و جایگاه حکومتی نبودند، تصریح کرد: این حکمت نهج‌البلاغه بیانگر آن است که آقازاده‌ها باید در خطرات پیشگام باشند و نه در گرفتن منصب و مقام و جایگاه دولتی و این امر سبب جلوگیری از هرگونه سوء‌ظن و بدگمانی مردم نسبت به دولت می‌شود.
وی در پایان یادآور شد: سه نوع فقر در جامعه وجود دارد، یک نوع فقر به علت حوادث غیرمترقبه در جامعه، یک نوع فقر به علت بی‌تدبیری ملت و سومین نوع فقر به علت بی‌تدبیری دولت است که بدترین نوع فقر، فقر ناشی از بی‌تدبیری دولت است و جامعه امروز گرفتار این نوع فقر شده است.
گفت‌وگو از محدثه نعیمی فرد
انتهای پیام
