فعالیت فرهنگی با محوریت قرآن؛ وظیفه مؤسسات قرآنی در اجرای جهاد تبیین + صوت

«جهاد تبیین» نخستین‌بار در سخنرانی مقام معظم رهبری در ۱۹ بهمن ۱۴۰۰ مطرح شد و می‌توان آن را تبیین مفاهیم عالی اسلامی و شاخص تعیین روایت دروغ و حقیقت دانست. از این رو قرآن بهترین محور برای جهاد تبیین است و مؤسسات قرآنی نیز، که وظیفه نشر معارف قرآنی را در میان آحاد جامعه برعهده دارند، بهترین فضا برای انجام این وظیفه هستند.

به همین بهانه تصمیم گرفتیم که در گفت‌وگو با مدیران مؤسسات به بررسی موضوع «نقش مؤسسات قرآنی در جهاد تبیین» بپردازیم. از این رو با حجت‌الاسلام والمسلمین محسن اکبری، مدیر مؤسسه مدیر فرهنگی ـ مردمی قرآن و عترت بیت‌النور تبریز هم‌سخن شدیم که در ادامه آن را می‌خوانید.

ایکنا ـ چه تعریفی می‌توان از جهاد تبیین ارائه داد؟

به طور کلی هر چیزی که در فضای خاصی مطرح می‌شود باید در همان فضا و جو معنا و تفهیم شود. درباره جهاد تبیین، با دو کلمه «جهاد» و «تبیین» روبه‌رو هستیم، هر دو کلمه مانند مابقی انتخاب‌های رهبر معظم انقلاب کاملاً هوشمندانه انتخاب شده‌اند. جهاد این بار معنایی را دارد که ممکن است در راستای انجام وظایف دچار صدمات و زحمت‌هایی نیز بشویم لذا رهبر انقلاب از این کلمه استفاده کرده است، این معنا منتقل می‌شود که اولاً وظیفه‌ای بر عهده شخص قرار می‌گیرد و دوماً احتمال دارد که در این مسیر به زحمت افتاده و دچار مشکلاتی هم شویم. سوماً اینکه اگر این کار انجام نگیرد یقین بدانیم که دشمن مواضع ما را به لحاظ اعتقادی و فرهنگی به تصرف درخواهد آورد و امپریالیسم رسانه‌ای و فرهنگی که هم‌اکنون بر کل جهان سایه انداخته است همانند یک شبیخون ما را دچار آسیب و تبعات جبران‌ناپذیر خواهد کرد؛ لذا مقام معظم رهبری از کلمه جهاد استفاده کرده‌اند تا این بار معنایی به ما برسد.

مورد بعدی بحث تبیین است. تبیین در چه بُعدی؟ ایشان مشخص نکرده که تبیین اقتصادی، فرهنگی و ... ، پس تبیین در هر زمینه‌ای مورد نظر است. بیش از چهل سال از پیروزی انقلاب گذشته و اگر فضای قبل و بعد را تبیین نکنیم و نشناسیم نمی‌توانیم به اهداف و ایده‌آل‌ها برسیم.

بحث تبیین به شدت مظلوم واقع شده است، هم از جهت تحریم‌های عجیب و غریب که اعمال آن نسبت به ملتی در طول تاریخ بی‌سابقه بوده، هم از  جهت مسائلی که در داخل کشور اتفاق افتاده و مشکلاتی که کشور با آن‌ها در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مواجه شده و از این رو بحث تبیین نسبت به مشکلات به وجود آمده تحت‌الشعاع قرار گرفته است. درست است که مشکلات فراوانی از این دو جهت، متأسفانه عارض جامعه ما شده است، منتهی این نباید باعث شود که پیشرفت‌ها، نیمه پر لیوان و نکات مثبت را نبینیم و فقط مشکلات را ببینیم.

یکی از آفت‌های مشکلات جامعه این است که بدون توجه به داشته‌ها و پیشرفت‌های حاصل شده، تمام مسائل را با مشکلات معنا می‌کنند و این باعث می‌شود که نه تنها آورده‌ها و دستاوردها از دست برود، بلکه امید هم از دست برود و این ناامیدی و یأس باعث می‌شود که در آینده به جای پیشرفت، پسرفت کند و آن چیزی که دقیقاً در حال حاضر آمریکا، صهیونیست یا بهتر بگویم مجموعه دشمنان جمهوری اسلامی می‌خواهند دقیقاً خاموش کردن شمع امید است.

لذا جهاد تبیین از این دو بُعدی که خدمتتان عرض کردم به شدت دارای اهمیت است و جا دارد که در زمینه‌های مختلف هر کسی به اندازه خودش به تبیین بپردازد، مثلاً در خصوص مباحث علمی دانشگاه‌های کشور الان در چه وضعیتی قرار دارند قبلاً در چه وضعیتی بودند؟ به لحاظ توسعه شهری نیز سال به سال پیشرفت‌هایی را می‌بینیم، هر چند در کنار این‌ها مشکلاتی هم هست.

در سایه جهاد تبیین وقتی سره از ناسره مشخص می‌شود و اجناس قلابی از اصلی تمایز پیدا می‌کند و وقتی مشخص می‌شود چه کسی خائن و چه کسی خادم است آن موقع مشکلات رو به مرتفع شدن می‌رود و اصلاً فضای جامعه اجازه نمی‌دهد که افراد خائن بخواهند وارد مسائل مدیریتی شوند و از این طریق بخواهند خرابی‌هایی به بار بیاورند و تصمینات نادرست و غلطی بگیرند، تمام اینها در سایه همین جهاد تبیین قابلیت بحث دارد.

حتماً احتیاج هست که انسان تاریخ معاصر و قدیم را بشناسد، چون تمام پیشرفت‌ها و تطوری که در یک تمدن اتفاق می‌افتد یقین بدانید که از آورده‌ها و دستاوردهای گذشتگان حاصل شده است؛ لذا این تبیین باید به صورت درست و کامل و به عنوان یک وظیفه همگانی صورت گیرد، به طوری که پدر برای پسر تبیین کند و در معرض رسانه‌هایی که می‌خواهند افکار عمومی را منحرف کنند قرار نگیرند، چون طبیعی است اگر فردی در یک هوای سرد بدون تجهیزات و بدون لباس بیرون برود، قطعاً سرما می‌خورد، تعدادی از افراد اینقدر اندیشه‌هایشان قدرتمند نشده و در منطق و فلسفه و تفکر قوی نیستند؛ لذا نباید خودشان را در معرض بعضی از رسانه‌ها قرار بدهند.

مبحثی به نام کتب ضاله در اندیشه اسلامی داریم که از قدیم در فقه، فلسفه و سیاست ما بوده کما اینکه الان هم هست. کتب ضاله مخصوص افرادیست که اطلاعات پایینی دارند و از نوعی محرومیت علمی رنج می‌برند. تعدادی از افراد جامعه مطالب را از مصدر و منبع اصلی اقتباس نمی‌کنند. یادم نمی‌رود در خصوص یک موضوعی ادعایی در شبکه‌های اجتماعی مطرح و نشانی منبع نیز درج شده بود، دقیقاً رفتم و آن کتاب‌ها را پیدا و بررسی کردم، چنین مطلبی در آن کتاب‌ها نبود در حالی که همین مستمسک می‌شود که تعدادی از دانشجویان و جوانان ما و افرادی تأثیرگذار مورد تهاجم علمی قرار گیرند و نتیجه آن می‌شود که چیزی که حقیقت دارد به محاق می‌رود و برای آن چیزی که حقیقت ندارد بازار مهیا می‌شود.

لذا اگر بحث جهاد تبیین به درستی و خوبی انجام شود به حل مشکلات جامعه کمک خواهد کرد، اولین نکته بحث روانی قضیه است، همه احساس خواهند کرد در کنار مشکلات، امتیازهایی نیز وجود دارد، لذا همیشه امید باقی است، وقتی امید باشد انسان تلاش می‌کند و با تلاش، راه حل را نیز پیدا می‌کند. خداوند متعال نیز می‌فرماید: «لیس للانسان الا ما سعی» افرادی که خلاف جهاد تبیین حرکت می‌کنند و درصددند مردم آن چیزی که وجود دارد، نبینند، اینها جلوی رشد و تعالی جامعه را می‎گیرند و نمی‌گذارند که جامعه به هدف خود برسد، فضای ناامیدی در کل جامعه به عنوان یک امر پخش می‌شود و اندیشه‌ها، تفکرها، انسان‌ها و جوان‌ها آلوده و مسموم می‌شوند و از حرکت بازمی‌ایستند و دقیقاً همان چیزی که دشمنانمان می‌خواهند، اتفاق می‌افتد.

ایکنا ـ راجع به جهاد تبیین چه استنادهای قرآنی می‌توان ذکر کرد؟

استنادهای مختلفی می‌توان راجع به این قضیه ذکر کرد، آن زمانی که حضرت موسی(ع) قوم خود را با معجزه الهی از آب رد کرد، وقتی بیرون آمدند دیدند عده‌ای بت‌ها را عبادت می‌کنند، طبق مستندات تاریخی گوساله‌ای از طلا بود که صدایی هم از آن بیرون می‌آمد، قوم موسی(ع) گفتند: مثل خدای اینها که ملموس است، یک خدایی برای ما قرار بده، آنجا حضرت موسی(ع) آمد و این مسئله را کاملاً تبیین کرد و به صورت مقایسه این مسئله را کاملاً حل کرد.

در کل اگر نگاه جامعی به کل قرآن داشته باشید، می‌بینیم که درصدد بحث تبیین است. «وَيُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ» خداوند متعال قیامت و جهنم را برای مردم تبیین می‌کند، اصلاً رسالت قرآن کریم این است و تبلیغی که صورت می‌گیرد در نهایت باید به تبیین برسد «إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا»، قسمت اول آیه یعنی ما به شما راه را نشان دادیم و تبیین کردیم، این شما هستید که باید انتخاب کنید؛ لذا اگر در این زمینه کوتاهی کنیم و حقیقتی که گل‌آلود شده و زنگار گرفته را به درستی به جوان‌هایمان نشان ندهیم قطعاً می‌بازیم.

حقیقت و واقعیت این قدرت را دارد که وقتی بدون محاق و پرده جلوه کند، خودش از خودش دفاع و رفع ابهام می‌کند، اگر تبیین درست اتفاق بیفتد حقیقت آشکار می‌شود و برخی از شعارهای ارتجاعی را دیگر نمی‌شنویم. ما پیشرفت کردیم چه دلیلی وجود دارد که عده‌ای موضوعاتی را مطرح کنند و بخواهند دوباره ما را به بدبختی‌ها، پریشانی‌ها و انحرافاتی که در گذشته وجود داشته است، برگردانند.

ایکنا ـ مؤسسات قرآنی چگونه می‌توانند در بحث جهاد تبیین مؤثر باشند؟

اگر هر شخصی به وظیفه خود عمل کند و وظیفه ذاتی و اصلی خود را انجام دهد، یعنی در حال انجام جهاد تبیین است. وظیفه مؤسسات قرآنی نیز در وهله اول کار فرهنگی است که منشأ آن قرآن است. اگر به این امر اهتمام کنند و موانع را با همدلی و همیاری و هم‌پوشانی رفع کنند، بسیار در راه جهاد تبیین موفق خواهیم بود و اصلاً جهاد تبیین چیزی جز انجام وظایف محوله و وظایف ذاتی افراد نیست. ما اگر به همان وظیفه‌های شرعی، عقلی، علمی و فرهنگی خودمان عمل کنیم، قطعاً جهاد تبیین اتفاق خواهد افتاد؛ منتهی برخوردهای تخصصی نیز نسبت به این موضوع لازم است و آن هم استفاده از افرادیست که در این زمینه کار کرده‌اند.

یک مشکلی که در حال حاضر داریم، شکاف آگاهی، معرفت و همه‌فهمی است، نسل گذشته که شاهد یکسری مشکلات عینی بود نمی‌توانند با نسل بعد از انقلاب درست ارتباط برقرار کنند، اگر این ارتباط نباشد نسل جدید از گذشته آگاه نخواهد شد، بخشی از تاریخ ما تاریخ مکتوب است اما خیلی از موارد نیز در تاریخ شفاهی است و اشخاص از پدرها و پدربزرگ‌های خود می‌شنوند، وقتی که رسانه‌ها با سرگرمی‌های مختلف و مضر بین نسل‌ها فاصله می‌اندازند طبیعتاً این مسئله اتفاق می‌افتد. مؤسسات قرآنی می‌توانند به این قضیه ورود و آشتی بین نسل‌ها را برقرار کنند، مثلاً در یک مؤسسه قرآنی افرادی هستند که جدید حاضر شده‌اند و افرادی هم هستند که از قدیم بوده‌اند یا جزء خروجی‌ها و برون‌دادهای مؤسسه هستند، اینها را طی برنامه‌هایی با هم دیگر جمع و نوعی آشتی برقرار کنند و دلها را به هم نزدیک کنند، این هم در سایه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» اتفاق می‌افتد. این باعث می‌شود که پیش‌داوری‌ها از بین برود و آن چیزهایی که نسل گذشته با آن درگیر بودند به ما منتقل شود.

در حال حاضر چقدر مؤسسه قرآنی و قرآن‌آموز داریم؟ از حساب و کتاب خارج شده، در حالی که در زمان قبل از انقلاب، تعداد بسیار معدودی می‌توانستند قرآن را از رو بخوانند، اینکه بتوانند قرآن را با صوت یا تجوید بخوانند یا تفسیر بلد باشند انگشت‌شمار بود. وقتی این نسل‌ها در کنار همدیگر قرار می‌گیرند آن وقت معلوم می‌شود که دستاوردهای انقلاب اسلامی در این زمینه چه بوده و قرآن کریم چه لطفی در انقلاب داشته و رسانه بعد از انقلاب چه خدمتی به ساحت قرآن کریم کرده است؟

آن چیزی که جهاد تبیین را برای ما مبرهن می‌کند به نظرم همان انجام وظایف اصلی ماست. وظایف اصلی یک مؤسسه هم تلاش برای آموزش قرآن، ترویج فرهنگ اهل بیت(ع)، اجرا و به عرصه آوردن فرهنگ قرآنی است، اگر مؤسسه قرآنی این کارها را انجام داد بهترین کار را برای جهاد تبیین انجام داده است و از آن طرف وقتی وظیفه‌ها انجام شود، کاهلی‌ها، سستی‌ها و انحرافات رخت برمی‌بندد.

ایکنا ـ در مؤسسه خودتان چه فعالیت خاصی در راستای جهاد تبیین دارید؟

دو سالی است که همراه کارهای قرآنی، کارهای سواد رسانه‌ای را برای اساتید و قرآن‌آموزانمان در قالب طرح‌های مشترک و اختصاصی و مستقل انجام می‌دهیم، این‌ها را اولاً با هدف آگاه‌سازی و دوماً رفع شکاف آگاهی بین نسل‌ها انجام می‌دهیم، در این زمینه از افراد متخصص استفاده می‌کنیم که تحصیلات و تجربه‌های مرتبط و همچنین سمت‌های مرتبط دارند، مخصوصاً در خصوص شبکه‌های اجتماعی محاسن و مضرات و راه‌های استفاده درست از آن‌ها را می‌گوییم، در خصوص شبکه‌های ماهواره‌ای، رویکرد آن‌ها را می‌گوییم و راهبردهایشان را توضیح می‌دهیم، وقتی شخص با اینها مواجه می‌شود متوجه جهت‌دار بودن اخبارشان می‌شود، این هم یکی از وظایفی است که مؤسسات می‌توانند در آن وارد شوند و از متخصصان استفاده کنند، قرار نیست ما در همه زمینه‌ها خودمان متخصص داشته باشیم ولی باید از دستاوردهای دانشگاه‌ها و تجربه مسئولانمان برای جهاد تبیین استفاده کنیم.

ایکنا ـ و سخن پایانی.

بودجه‌هایی که می‌خواست اول راه برای جهاد تبیین تصویب شود اصلاً با روح جهاد تبیین متناقض بود، برای اینکه قرار است این امر به صورت جهادی انجام شود، قرار نبود که هر کسی که پول گرفت جهاد را انجام بدهد و هر کسی پول نگرفت انجام ندهد، در حالی که این وظیفه عمومی است و همه نسل‌ها و افراد و همه اعضای جامعه مخصوصاً اعضای فرهیخته جامعه در این زمینه وظیفه دارند. این همان روح جهاد تبیین است، نه اینکه بیاییم و بودجه‌ای تصویب کنیم، هر چند حمایت بد نیست، ولی چه نیازی است که حتماً در قالب همین عنوان جهاد تبیین باشد؟ مؤسسات قرآنی و نهادهای فرهنگی جهت همان وظایف محوله خودشان تقویت شوند تا همان وظایف خودشان را انجام دهند. وقتی وظایف خودشان را انجام دهند منویات حضرت آقا که نقشه راهبردی و کلی نظام را طرح می‌کنند اجرا می‌شود و از خیرات و دستاوردهای آن همه نفع می‌برند.