تقریب مذاهب به معنای دست برداشتن از ارزش‌های مذهبی نیست

به گزارش ایکنا، نشست تخصصی جریان‌شناسی مخالفان تعامل و تقریب میان پیروان مذاهب اسلامی، صبح امروز 8 آبان‌ماه با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین مجید شاکر سلماسی پژوهشگر حوزه تقریب مذاهب اسلامی و حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مسائلی مدرس حوزه و دانشگاه در دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد.

در ادامه گزیده سخنان مجید شاکر سلماسی را می‌خوانید؛

از زمانی که کلید این نشست علمی زده شد خیلی خوشحال بودم چنین نشستی شکل گرفته است زیرا در طول سال‌هایی که در این حوزه فعالیت داشتم درباره تقریب زیاد سخن گفته شده ولی جریان‌شناسی مخالفان تقریب مورد بررسی قرار نگرفته و این نشست نخستین نشست در این زمینه است. ما برای اینکه بتوانیم در عرصه‌ای بدرخشیم و به نتیجه مطلوب برسیم در کنار جنبه‌های ایجابی باید صدای مخالفان را هم بشنویم.

در ابتدا به این نکته اشاره کنم که ما در جهان اسلام هیچ مسلمانی پیدا نمی‌کنیم که صراحتا مخالف وحدت باشد. ما جریان‌شناسی مخالفان تقریب را باید در نوع نگاه و چگونگی درک و فهم مسئله تقریب جست‌وجو کنیم. کسی که قرآن خوانده باشد و به سنت نبوی آشنایی داشته باشد بر اهمیت همدلی تاکید دارد. آنچه افراد را متمایز می‌کند نوع نگاه آنها به این مسئله است.

بعد از شروع کلاسیک موضوع وحدت اسلامی از حدود دهه چهل به بعد که از طریق آیت‌الله بروجردی و شیخ محمود شلتوت شکل گرفت، شماری از افراد شیعه و سنی به نوعی به مخالفت با این حرکت پرداختند. همچنان که در بین علمای شیعه بسیار بودند کسانی که ندای وحدت سر دادند، در میان اهل سنت هم کم نبودند کسانی که طلایه‌دار وحدت و تقریب بودند. وقتی به تاریخ نگاه کنیم می‌بینیم عمده اختلافات و نزاع‌هایی که داشتیم بیشتر از جانب سیاسیون بوده است و عموما از دوره حاکمیت صفویه و عثمانی‌ها به وجود آمده است. قبل از آن علما ردیه‌نویسی داشتند ولی حالت نزاع نداشت بلکه رقابت‌های علمی بود. بسیاری از علمای شیعه شاگردان اهل سنت داشتند یا نزد عالمان اهل سنت درس آموختند. طلایه‌دار مقارنه‌نویسی نیز شیخ طوسی بود.

تکفیر، اولین مانع تقریب

ما در بین اهل سنت کسی که صراحتا مخالف تقریب مذاهب اسلامی باشد را سراغ نداریم. اهل سنت عمدتا در گفتارشان و در سیره علمی‌شان، همواره نسبت به وحدت اسلامی نگاه مثبتی داشتند. با این وجود کسانی که آنها را در زمره مخالفین تقریب به شمار می‌آوریم در درجه اول تکفیری‌ها هستند. در سال 2005 در مکه یک کنفرانس وحدت اسلامی با حضور سیصد نفر از شخصیت‌های اسلامی برگزار شد. علاوه بر آن، سالانه در مکه کنفرانس‌های وحدت دیگر هم برگزار می‌شود. این به ظاهر چیز خوبی است ولی نقص عمده آن این است که اینها کسانی را مسلمان می‌دانند که از فیلتر خودشان رد شده باشد لذا بیشتر مذاهب اسلامی راهی به این گفت‌وگوها ندارند چون جریان تکفیری آنها را مسلمان نمی‌داند. یکی از موانع مهم تقریب همین بحث تکفیر است. تکفیری‌ها در ظاهر ندای وحدت سر می‌دهند ولی اذعان می‌کنند می‌خواهیم با کسانی وحدت داشته باشیم که رهیافته باشند.

جریان دومی که مخالف تعامل و تقریب است جریانی است که مدعی است شیعه تحت شعار وحدت اسلامی دنبال رواج و اندیشه‌های مکتب خود است. این دو جریان یکی با ادعای اینکه شیعه دنبال ترویج و تبلیغ مکتب خود است با وحدت مخالفت می‌کند و یکی اساسا شیعه را مسلمان نمی‌داند و آنها را خارج از دایره اسلام می‌داند.

در میان شیعیان طیف اول که مخالف تقریب هستند معدود علمای شیعه هستند که با نگاه خاص به مسئله امامت، اهل سنت را خارج از دایره ایمان می‌دانند. دقت داشته باشید که آنها اهل سنت را مسلمان می‌دانند ولی مومن نمی‌دانند. این در حالی است که غرض از وحدت این است که مذاهب به هم نزدیک شوند نه اینکه همه مذاهب در یک مذهب ذوب شوند؛ یعنی با همان شاخص‌ها و قالب‌هایی که دارند آنها را به رسمیت بشناسیم و زندگی مسالمت‌آمیز داشته باشیم. برخی دیگر از علمای شیعه معتقدند تقریب موجب خلط بین حق و باطل می‌شود و از تبلیغ و ترویج مکتب اهل بیت جلوگیری می‌کند.

وقتی ما این دو جریان اهل سنت و شیعه را کنار هم می‌گذاریم می‌بینیم یک شباهت‌ها و قرابت‌هایی میان آنها وجود دارد که ضمن ادای احترام به آنها می‌توانیم بگویم درک و فهم درستی از وحدت اسلامی نداشتند. من که بیش از ده سال است در حوزه تقریب کار می‌کنم تاکنون با هیچ منادی وحدتی مواجه نشدم که سخنی از القای مذهبی گفته باشد یا حرفی درباره دست برداشتن از ارزش‌های مذهبی زده باشد. ما با هر منادی تقریبی مواجه می‌شویم یکی از ارکان وحدت را حفظ ارزش‌های مذهبی می‌داند یعنی هر کس با تکیه بر ارزش‌های مذهبی خودش نسبت به مکتب و مذهب مقابل به دیده احترام نگاه کند و همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشد.

به هر حال اگر بخواهیم جریانات مخالف تقریب را دسته‌بندی کنیم اولین مشخصه جریان‌های ضد تقریبی عدم فهم درست از وحدت و تقریب است. من معتقدم اگر شما در این نشست‌های علمی از شخصی که مخالف وحدت است دعوت کنید تا حرف‌هایش را بزند و از او بخواهید یک نمونه از جاهایی که ارزش‌های مذهبی شیعه یا اهل سنت نادیده گرفته شده است را نشان دهد هیچگاه نمی‌تواند این کار را بکند چون هیچ منادی وحدتی سخنی درباره دست شستن از ارزش‌های مذهبی مطرح نکرده است.