مقدمه دستیابی تهران به جایگاه ام‌القرایی جهان اسلام + فیلم
عضو اسبق شورای اسلامی شهر تهران با بیان اینکه رفتار شهری مقدمه دستیابی تهران به جایگاه ام‌القرایی جهان اسلام است، گفت: شهری که مسئولان آن خادم مردم هستند، شهر اسلامی است، همچنین بدترین آسیبی که یک شهر را از اسلامی بودن خارج می‌کند، بدقولی و دروغ است.
امروزه شهرهای توسعه‌یافته‌ای در جهان اسلام خودنمایی می‌کنند که امکان ادعای ام‌القرایی جهان اسلام را دارند. یکی از مؤلفه‌های ام‌القرایی شهرها، رعایت سبک زندگی اسلامی است. اسلام احکام متعددی در حوزه شهروندی و رعایت حقوق شهروندان دارد که رعایت هر کدام از آنها می‌تواند امکان توسعه شهرها در رسیدن به اهداف متعالی یک جامعه متمدن شهری را فراهم کند.
با توجه به رشد سریع شهرنشینی در کشور که از دهه‌های گذشته آغاز شده است، باید به این موضوع اندیشید که آیا این توسعه با موازین تاریخی و اسلامی این سرزمین هماهنگی دارد یا بر مبنای سبک‌های غیر بومی رشد می‌کنند. تاریخ این مرز و بوم گواه محکمی در مورد سبک باشکوه ایرانی ـ اسلامی در ایجاد تمدن شهری است، اما متأسفانه طی دهه‌های اخیر، شاهد بزرگتر شدن بیش از پیش شهرهای صنعتی بدون احتساب مبانی و معماری سنتی و بومی، که الهام‌گرفته از سبک ایرانی ـ اسلامی است، هستیم.
سرعت توسعه ناهمگون شهرهای کشور به ویژه کلان‌شهرهایی مانند تهران، که نزدیک به یک‌پنجم جمعیت کشور را در خود جای داده، باعث غفلت از حفظ سنت‌ها و موجب فراموشی سبک‌های تأثیرگذار ایرانی ـ اسلامی در طراحی و معماری ساختار شهرها شده است.
در رابطه با وضعیت شهر تهران و جایگاه این کلان‌شهر در میان شهرهای کشورهای اسلامی و اینکه آیا شهر تهران می‌تواند به جایگاه ام‌القرایی جهان اسلام دست پیدا کند، به گفت‌و‌گو با حسن بیادی، عضو اسبق شورای اسلامی شهر تهران پرداختیم که مشروح آن را در ذیل می‌خوانید؛
ایکنا ـ نگاه مسئولان امروز شهر تهران تبدیل شدن تهران به عنوان ام‌القرای جهان اسلام است. این موضوع تاکنون تا چه میزان تحقق یافته است؟
واژه‌های شهر، شهرستان و کلان‌شهر دارای معنای ویژه خود هستند. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ؛ در حقيقت نخستين خانه‌اى كه براى (عبادت) مردم نهاده شده، همان است كه در مكه است و مبارك و براى جهانيان (مايه) هدايت است». در روایتی از پیامبر اکرم(ص) نیز آمده است: «خدا را شاکرم که خداوند متعال زمین را برای عبادت و محل سجده‌گاه من قرار داد». اولین جایی که مشخصا برای عبادت بر روی زمین تعیین شده، خانه خداست، اما زمانی که مردم متمدن شده و تمایل پیدا کردند که بین آنها روابط اجتماعی برقرار شود، شهرها شکل گرفته و برای اینکه بتوانند راحت زندگی کنند، دارای قوانین مشترکی شده و شروع به زندگی کردند. این مسئله در طول تاریخ توسعه پیدا کرده و تا به امروز نیز ادامه دارد. در این راستا ابتدا روستاها، سپس، قصبات و شهرها ایجاد شدند که این چارچوب امروز و بنا به توسعه بافتی و جمعیتی به روستا، بخش و شهر و کلان‌شهر تقسیم شده است.
یکی از دلایل اصلی ایجاد شهرها، آسایش انسان‌ها است. شهر و فرهنگ بدون مردم معنی ندارد، لذا نقش مردم در ساختن یک شهر بسیار اهمیت دارد.
در پاسخ به سوال شما باید گفت که چیزی به عنوان شهر اسلامی وجود ندارد. هر جا کار خوبی صورت گیرد، آنجا اسلامی است. هر نوع علمی که مجهولات را برطرف کند، علم اسلامی است. لذا چنانچه شهری احداث می‌شود، باید ابتدا براساس برنامه و علم ایجاد شده و در راستای ایجاد آن نیز مشورت‌های لازم انجام شود. پارامترهای گوناگونی وجود دارد که می‌توان براساس آنها برای یک توسعه و گسترش یک شهر طرح جامع یا تفصیلی تهیه کرد. موضوع مهم در این زمینه انسان است، یعنی باید اندیشید شهری که ساخته می‌شود، انسان‌محور است یا خیر؟
شهر باید انسان‌محور باشد. زمانی که انسان را تعریف کرده و جایگاه آن را مشخص کردیم، در این صورت شهرها را برای انسان‌ها می‌سازیم. البته شهرهایی که اصطلاحا بدان‌ها اسلامی گفته می‌شود، معماران، نمادهایی را برای آنها تهیه کرده‌اند. مسجد یکی از این نمادهاست که این مساجد تجملی نبوده و زمانی که انسان وارد آنها می‌شود، یاد خدا می‌افتد. لذا زمانی که شخصی وارد چنین شهری می‌شود، یاد خدا می‌افتد و علت آن است که نیز به خلقت انسان بازمی‌گردد.
خداوند متعال می‌فرمایند: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ؛ جن و انس را نیافریدیم، مگر برای عبادت». عبارت به معنای رفتار و شناخت است. خداوند متعال انسان را آفریده است تا موجود خوبی باشد. انسان خوب کسی است که مردم از دست و زبان او در آسایش هستند و فردی است که برای مردم نافع است. شهری که مختص چنین انسان‌هایی باشد و بتواند تعداد آنها را بیشتر تقویت کند، شهر اسلامی است وگرنه شهری که دارای مساجد متعدد باشد، اما در آن مسائل دینی برقرار نشود، اسلامی نیست.
پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: «إِنَّی بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکارِمَ الْأَخْلَاقِ؛ به راستی که من برای به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده‌ام». بنابر این، شهر اسلامی مملو از اخلاق است. از این روایت یک معنی برداشت می‌شود که اخلاقی که رسول خدا(ص) بدان اشاره کرده‌اند، با اخلاقی که در زبان فارسی معنی می‌شود، متفاوت است. منظور از اخلاق همان رفتار است. در شهر اسلامی بهترین رفتار نمود پیدا می‌کند. در یک شهر اسلامی افراد به پدر و مادر خود احترام می‌گذارند و هیچ‌گونه تلخی و تندی با آنها ندارند. همچنین، انسان‌ها در طول روز از صبح تا شب با رفتار خود همراه هستند. اخلاق فردی و اجتماعی افراد در یک شهر اسلامی طرف مقابل را هدایت می‌کند. یکی از شاخصه‌های هر اسلامی معاملات آن در حوزه اقتصادی است. شهری که در آن خرید و فروش می‌شود از امنیت برخوردار است. در این شهر اخلاق اقتصادی به خوبی رعایت می‌شود و خبری از چک‌های برگشتی، بدقولی، ربا و ... وجود ندارد.
لذا انسان‌ها هستند که می‌توانند شهرها را اسلامی کنند و به تبع آن معماران نیز می‌توانند برای چنین شهری طراحی اسلامی داشته باشند. مثال‌ها و داستان‌های قرآنی می‌تواند برای انسان‌ها سبک زندگی ایجاد کرده و برای آنها الگو باشد. باید از این داستان‌ها استفاده کرده و به سوی هدایت و کمال حرکت کرد. در یک شهر اسلامی همه متواضع بوده و افراد مقابل را از خود بهتر می‌دانند. اخلاق و رفتار زمانی که به اوج خود می‌رسند، شهرها را اسلامی می‌کنند.
ایکنا ـ برای رسیدن شهر تهران به جایگاه ام‌القرایی جهان اسلام چه بایسته‌هایی وجود دارد؟
زمانی که بنده در دو دوره خدمتگزار مردم در شورای اسلامی شهر تهران بودم، دو برنامه پنج‌ساله منطبق بر سند چشم‌انداز تهران تهیه شد. حتی طرح مکملی نیز در کنار آن مطالعه و نقش تهران در تحقق سند چشم‌انداز بیست ساله را بررسی کرد. ما به اندازه توان خود این دو برنامه را محقق کردیم. البته در شرف تهیه سومین طرح پنج ساله بودیم که دوران خدمت ما به پایان رسید و خدمتگزاران بعدی مردم در شورای شهر تهران نیز این برنامه را ادامه ندادند. اما قدم‌های خوبی برای شهر تهران برداشته شد و تغییرات زیادی در شهر رخ داد. البته شورای اول شهر تهران نیز که بنا به دلایلی منحل شد، فعالیت‌های خوبی برای شهر تهران انجام دادند که ایجاد شورایاری و به حساب آوردن مردم در مدیریت شهری یکی از این فعالیت‌ها بود.
در یک شهر اسلامی مردم باید نقش اصلی را ایفا کنند. شهری که مردم در تصمیم‌گیری‌های آن جایی نداشته و فقط شهردار برای آن تصمیم می‌گیرد، اسلامی نیست. حتی شورای شهر نیز که منتخب مردم هستند، نباید از مردم غافل بوده و مشارکت مردم را فراموش کنند؛ چراکه به فرموده خداوند متعال مردم، ولی‌نعمتان مسئولان هستند. لذا مسئولان نیز نباید مردم را فراموش کنند. مردم‌محور بودن عین خدامحور بودن است. زمانی که انسان برای مردم خدمت می‌کند، تمام قدم‌های آن ثواب و خیر است و بهشت را با از بین رفتن گناهانش برای خود می‌خرد. لذا شهر فقط به زیبایی و طراحی نیست، بلکه اصل در یک شهر اسلامی انسان است و انسان‌محور بودن شهر می‌تواند یک شهر را اسلامی کند.
بهترین نوع عرفان خدمت به مردم است. امام حسین(ع) در رابطه با پیامبر(ص) می‌فرمایند که رسول خدا(ص) یک کار بیشتر نداشت و آن نیز خدمت به مردم بود. تمامی پیامبران(ع) بنا به شایستگی‌های درونی که داشتند، برای خدمت به مردم مبعوث شدند. بهترین خدمت‌ها، خدمت به مردم است و شهری که مسئولان آن خادم مردم هستند، شهر اسلامی است. همچنین، بدترین آسیبی که یک شهر را از اسلامی بودن خارج می‌کند، بدقولی و دروغ است. چنانچه دروغ در جامعه به عادت تبدیل شده و از آن به عنوان مصلحت یاد شود، شهرها را از اسلامی بودن خارج کرده و به سمت قهقرا می‌برد.
ایکنا ـ تا رسیدن شهر تهران به جایگاه الگوی جهان اسلام چه مسیری باید طی شود؟
تا رسیدن تهران به جایگاه ام‌القرایی در جهان اسلام فاصله زیادی است؛ در صورتی که مردم بسیار خوبی داریم. مسئولان ولی‌نعمتان خوبی دارند و باید شبانه‌روز برای ایشان خدمت کنند. می‌توان گفت که به ویژه در این شرایط کنونی برای خدمت به مردم، آسایش برای مسئولان حرام است. جامعه ما فرهنگ غنی و قدرتمندی دارد که متأسفانه به دلیل برخی از بی‌برنامگی‌ها و عدم توجه به شایسته‌سالاری در حال آسیب است.
رفتار شهری و به ویژه رفتار مسئولان موضوع بسیار مهمی است که باید در یک شهر اسلامی به خوبی نمود پیدا کند. برای مثال در رابطه با معضل ترافیک شهری، علاوه بر شهرداری، راهنمایی و رانندگی، وزارت کشور، وزارت نیرو، محیط زیست و ... نیز مسئول هستند. در یک شهر اسلامی چنانچه ترافیک وجود داشته باشد، باید در کنار آن نظم نیز وجود داشته باشد. موضوع تربیت شهروندی نیز بسیار مهم است. یکی از مشاغل بنده احکام‌گویی در هیئت‌های مذهبی است. چنانچه مردم و شهروندان به خوبی با احکام و حقوق شهروندی آشنا باشند، می‌توانند با رعایت این حقوق زمینه را برای دستیابی به شهری اسلامی فراهم کنند.
لذا رفتار مناسب می‌تواند به عنوان الگوی دیگران قرار گرفته و افراد را در مسیر تربیت صحیح قرار دهد. زمانی در لهستان با فردی آشنا شدم که رفتار او بنده را تحت تأثیر قرار داد. روزی برای گردش در شهر با این فرد سوار بر اتومبیل حرکت کردیم. به یاد دارم که او در یک خیابان به ناگهان ترمز کرد به نحوی که ممکن بود ماشین‌های دیگر از پشت با او تصادف کنند. بنده از او سؤال کردم که چرا این‌گونه ترمز کردی؟ وی در پاسخ گفت که یک بانو قصد عبور از خیابان را داشت و چون بانوان زود می‌ترسند بنده این‌گونه ترمز کردم. به او گفتم که ممکن بود با چنین ترمزی ماشین‌های دیگر از پشت به اتومبیل اصابت کنند که وی در پاسخ بیان کرد که ارزش دارد که برای جلوگیری از ترس یک بانو تصادف کنی! عمل این فرد کاملا با دیدگاه اسلام یکسان بود و می‌تواند الگوی مناسبی برای افراد جامعه باشد. لذا هر عمل و رفتار خوبی اسلامی است و باید در جامعه ترویج پیدا کند.
ایکنا ـ نظر شما در رابطه با طرح زیست شبانه که از سوی مسئولان شهر تهران مطرح شده است، چیست؟
خداوند متعال در سوره مبارکه نبأ می‌فرمایند: «وَجَعَلنَا نَوۡمَكُمۡ سُبَاتا؛ خواب شما را مایه آرامش قرار دادیم». ویژگی شب‌ها عبادت و استراحت است و خداوند شب را برای آرامش قرار مادی و معنوی انسان قرار داده است. البته برخی خدمات مانند خدمات نیروی انتظامی، بیمارستان‌ها و ... است که به اجبار باید در شب ارائه شود که در این مورد چاره‌ای باقی نمی‌ماند، اما در حالت کلی روز است که انسان باید در آن به کار و فعالیت و خدمت‌رسانی مشغول باشد.
امروز در اروپا ساعت 19 به بعد هیچ صدایی در شهرها وجود ندارد و تمامی مغازه‌ها مگر برخی مغازه‌های خدماتی تعطیل می‌شوند. حتی بزرگترین فروشگاه‌های عمومی و ... نیز در اروپا از ساعت 19 به بعد تعطیل هستند. در شهرهای اروپایی آسایش به نحوی مطلوب برای مردم ایجاد شده که از یک زمان به بعد می‌تواند به خانواده و استراحت بپردازد. در این شهرها راندمان کار حداقل پنج ساعت است و همه چیز براساس سیستمی مناسب نهادینه شده است. در این کشورها همه چیز در جای خود قرار دارد و اعتماد به مردم در نهایت و تمام و کمال است. جامعه ما باید الگوهای صحیح را از هر کجا که می‌تواند اخذ کرده و آنها را با فرهنگ غنی داخلی ممزوج کرده و بتواند شهری اسلامی بنا کند. زمانی شهرداری نسبت به ایجاد گرمخانه‌ها برای متکدیان و معتادان اقدام کرد که ایشان نیز بتوانند شب‌ها به استراحت بپردازند.
ایکنا ـ خانواده‌های تهرانی امروز تا چه میزان امکان تفریح سالم دارند و آیا شرایط برای استفاده مردم از تفریحات سالم فراهم شده است؟
یکی از معانی شهر اسلامی همان شهر نشاط است. اما این مسئله دارای یک بعد نیست و ابعاد گوناگونی دارد. این‌گونه نیست که با ایجاد فضای سبز و مراکز تفریح بتوانیم به شهر اسلامی دست پیدا کنیم. شادی مقدمه تربیت است و اگر بتوانیم کاری کنیم که مردم شادی کنند، به نقطه مطلوب رسیده‌ایم. زمانی که مردم نشاط داشته و دغدغه نداشته باشند، حتما با مسئولان همکاری می‌کنند. نشاط همیشه با مسائل مادی پیش نمی‌رود. در زمان جنگ تحمیلی مردم خیلی بانشاط بودند و با اینکه جامعه هر روز شهید می‌داد و حرف از شهادت بود، اما مردم نشاط داشتند.
رسیدن به همسایه و همنوع و کار مردم را راه انداختن همان زندگی است. خداوند متعال تمام دنیا را براساس خیر بنا نهاده است. شر وجودی عدمی است، یعنی زمانی که خیر را انجام ندهیم، شر به وجود می‌آید. اگر فردی می‌تواند امروز کار مردم را انجام دهد و آن را به تعویق می‌اندازد، نشاط طرف را از بین می‌برد و جامعه را به سمت ناامیدی پیش می‌برد. لذا این‌گونه نیست که فقط با زیباسازی به دنبال شادی و کیف مردم باشیم، بلکه باید شرایط آسایش و شادی را از لحاظ روحی و مادی برای مردم و شهروندان فراهم کنیم.
مجتبی افشار
انتهای پیام
