جایگاه حیوانات در اسلام/ پرهیز از افراط و تفریط در برخورد با حیوانات

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، با وجود آنکه بحث حمایت از حیوانات از نیمه قرن بیستم در دنیا مطرح شده است و در این زمینه توفیقات بسیار خوبی جهت وضع قوانین حقوقی، جزایی و ارشادی به‌دست آمده است؛ اما، در مطالعه منابع و کتب دینی اسلامی اعم از قرآن و حدیث درمی‌یابیم که دین مقدس اسلام در چهارده قرن پیش به شکلی بسیار روشن و گسترده در باب‌های متنوعی بحث حمایت از حیوانات را مطرح کرده است.

مبحث محیط زیست یکی از مباحثی است که در اغلب ادیان الهی به آن پرداخته شده و در مکتب حیات‌بخش اسلام جایگاهی بسیار ویژه دارد. در مکتب تربیتی اسلام آن‌گونه که از حیوانات حمایت به‌عمل آمده است در هیچ دینی به چشم نمی‌خورد، در این مکتب همه انسان‌ها در برابر مسئله حفظ و حمایت از حیوانات مسئول هستند.

«گوستاولوبون» در کتاب معروف خود (تمدن اسلام و عرب)، می‌نویسد: «در بلاد اسلامی جمعیت حمایت از حیوانات لازم نیست و این قطعه از دنیا را می‌توان بهشت حیوانات دانست، مسلمین حقوق سگ، گربه و طیور را رعایت می‌کنند، به‌ویژه در مساجد و معابر، طیور با کمال آزادی پرواز می‌کنند و در مناره‌ها لانه دارند، مسلمین در این‌باره به‌گونه‌ای هستند که باید ما اروپاییان خیلی چیزها از آن‌ها بیاموزیم».

حمایتی که از حیوانات در اسلام به چشم می‌خورد عمومیت دارد

نکته قابل ذکر در مسئله حمایت از حیوانات این است که حمایت از حیوانات که مورد نظر اسلام است با آنچه در جهان امروز به‌عنوان قانون و جمعیت حمایت از حیوانات به چشم می‌خورد تفاوت اساسی دارد. حمایتی که از حیوانات در اسلام به چشم می‌خورد عمومیت دارد و هرگونه حیوان اعم‌ از وحشی و اهلی را شامل می‌شود، همچنین در مکتب اسلام هرکسی به قدر توان و وسع خود نه‌ تنها باید از حقوق حیوانات دفاع کند، بلکه باید در پیشرفت، ترقی و تداوم حیات آن‌ها کوشا باشد، «ابن‌ابی‌الحدید»، از علمای قرن هفتم هجری در شرح سخن فوق می‌نویسد: در باب حقوق حیوانات از آدمیان سؤال می‌شود که چرا حیوانات را اذیت و ناراحت کردید؟، چنان‌که رسول خدا(ص) فرمود: در قیامت، کسی سخت کیفر می‌بیند که گربه‌ای را در خانه حبس کرده و آن حیوان از فرط بی‌غذایی، مرده است.

در مکتب تربیتی اسلام، انسان به‌گونه‌ای تربیت می‌شود که نه‌ تنها به آزار حیوانات نمی‌پردازد بلکه حتی در برابر آزار و اذیت و یا خستگی و زحماتی که از ناحیه حیوانات به او تحمیل می‌شود صبر می‌کند و همچنین نه‌ تنها حیوانات اهلی را نمی‌آزارد، بلکه با حیوانات وحشی و درندگان نیز کاری ندارد.

پیامبر اکرم(ص) به همگان رهنمود می‌داد که: به لانه‌های جوجه‌های حیوانات حمله نکنید و استراحت و خواب پرندگان را سلب نکنید، آن حضرت درباره نگهداری کبوترها عنایت بیشتری داشت و فرمود: خانه‌ای از خانه‌های انبیا را سراغ ندارید جز آن‌که در آن کبوتر وجود داشت و نیز فرمود: آوای بال‌های کبوتران، شیطان را از خانه دور می‌سازد.

در مکتب تربیتی اسلام آزار حیوانات نهی و نکوهش شده است

همچنین در مکتب تربیتی اسلام، نه‌ تنها از آزار حیوانات نهی و نکوهش به‌عمل آمده، بلکه از کشتن، از بین بردن و از پای درآوردن هرگونه جاندار و جنبنده‌ای بدون تجویزهای الهی نهی به‌عمل آمده است، چنان‌که امام صادق(ع) فرمود: از کشتن تمامی جنبندگان پرهیز کن، همچنین از مثله کردن حیوانات نیز نهی شده آمده است.

این رهنمودها بیان‌گر این حقیقت هستند که انسان در برابر حیوانات آزاد نیست تا به دلخواه خود آن‌ها را بیازارد و طبق خواسته خود با آن‌ها معامله کند بلکه باید در راستای مجوزها و دستورالعمل‌ها عمل کند.

حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: شتر حامله و باردار نباید بارکشی کند، در قرآن کریم نیز انسان از اعمال شنیع نسبت به جانوران منع شده است، به‌طوری‌که در آیه 73 سوره مبارکه اعراف آمده است: «وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ قَدْ جَاءتْکُم بَیِّنَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللّهِ لَکُمْ آیَةً فَذَرُوهَا تَأْکُلْ فِی أَرْضِ اللّهِ وَلاَ تَمَسُّوهَا بِسُوَءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ؛ و به سوى قوم ثمود، صالح برادرشان را فرستادیم گفت: اى قوم من خدا را بپرستید براى شما معبودى جز او نیست در حقیقت براى شما از جانب پروردگارتان دلیلى آشکار آمده است این ماده‏شتر خدا براى شماست که پدیده‏اى شگرف است پس آن را بگذارید تا در زمین خدا بخورد و گزندى به او نرسانید تا مبادا شما را عذابى دردناک فرو گیرد».

آداب شکار در اسلام

شکار، یکی از ابزار امتحان الهی است، به‌طوری‌که خداوند در آیه 94 سوره مبارکه مائده، می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لَیَبْلُوَنَّکُمُ اللّهُ بِشَیْءٍ مِّنَ الصَّیْدِ تَنَالُهُ أَیْدِیکُمْ وَرِمَاحُکُمْ لِیَعْلَمَ اللّهُ مَن یَخَافُهُ بِالْغَیْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید خدا شما را به چیزى از شکار که در دسترس شما و نیزه‏‌هاى شما باشد خواهد آزمود تا معلوم دارد چه کسى در نهان از او می‌ترسد پس هر کس بعد از آن تجاوز کند براى او عذابى دردناک خواهد بود».

از نظر اسلام شکار در صورتی حلال و پاک است که با «ذکر خدا» همراه باشد، یاد خدا در هنگام شکار باعث می‌شود تا شکارچی از آن‌چه خدا نهی کرده است پرهیز کرده و در پی انقراض گونه‌ها و فساد و نابودی جانداران نباشد.

شکار برای سرگرمی ممنوع است

هیچ‌گاه اسلام شکاری را که برای تفریح بوده و از سر تفنن و سرگرمی باشد نمی‌پذیرد. این‌که می‌بینیم سوره در قرآن به نام حیوانات و جانوران آورده شده، بیانگر این معناست که این موجودات از احترام اسلام، قرآن و مؤمنان برخوردار هستند، همانند سوره مبارکه نحل به معنای زنبور عسل، سوره مبارکه نمل به معنای مورچه و سوره مبارکه عنکبوت. همچنین، نام حیواناتی همچون گرگ، سگ، هدهد، مورچه و زنبور عسل نیز در قرآن کریم ذکر شده است.

نتیجه می‌گیریم رعایت حقوق حیوانات طبق موازین شرعی از وظایف قطعی مالکان آن‌هاست و براساس تکالیفی که قانون‌گذار برای آن‌ها مقرر کرده، در قیامت پرسش و مؤاخذه می‌شوند و به تناسب عملی که انجام داده‌اند پاداش یا کیفر می‌بینند، ممکن است بعضی از افراد بر اثر تخلف از وظایف دینی و بی‌اعتنایی به انصاف و عواطف انسانی، آنقدر درباره حیوانی بدرفتاری و ستم کنند که خداوند مهربان را به خشم آورند و خود را جهنمی کنند و برعکس ممکن است گناهکاری، به انگیزه عطوفت انسانی به حیوانی ترحم کند و بدین وسیله خویشتن را مشمول عفو الهی کرده و بهشتی شود.

در هیچ دینی به اندازه اسلام به حیوانات اهمیت داده نشده است

حجت‌الاسلام فاضلی، معاون دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، اظهار کرد: در هیچ دینی به اندازه اسلام به حیوانات اهمیت داده نشده، به‌طوری‌که به دور از هر گونه افراط و تفریط، احکام ویژه‌ای را برای ارتباط انسان با حیوانات در نظر گرفته است.

وی ادامه داد: دین مبین اسلام معتقد است که نباید به حیوانات ظلم کرد و انسانی که اشرف مخلوقات است باید ارتباط خود را با حیوانات به شیوه‌ای تنظیم کند که در عین حفظ شأن و منزلت انسانی خود از حیوانات نیز به‌عنوان یکی از مخلوقات و نعمت‌های خداوند که حق حیات دارند، حفاظت کند و در حد اعتدال از آن‌ها بهره بگیرد.

حجت‌الاسلام فاضلی گفت: خداوند حیوانات و تمام هستی  را برای بهره‌گیری انسان آفریده است ولی این بدین معنا نیست که او حیوانات را آزار دهد و یا اینکه به‌صورت افراط‌گونه‌ای آن‌ها را هم‌نشین خود کند؛ در برخی از کشورهای دنیا متأسفانه بعضی از انسان‌ها با حیوانات ازدواج می‌کنند که این در شأن انسان نیست.

معاون دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه لرستان بیان کرد: آموزه‌ها حکت‌آمیز دین مقدس اسلام همواره به نفع بشریت بوده است، به‌طور مثال خوردن حیوانات درنده، خون‌خوار و گوشت‌خوار برای انسان ممنوع شده چون با ایجاد قساوت قلب و انواع بیماری‌های انگلی در انسان سلامتی روحی و جسمی او را تهدید می‌کنند و امروزه علت بی‌رحمی و جنایت‌های وحشیانه گروه‌های شیطان‌پرست را می‌توان در خون‌آشام بودن آن‌ها جست‌وجو کرد زیرا خون‌خواری یکی از آداب مرسوم جلسات فراماسون‌هاست.