کاشیکاری حرم مطهر رضوی؛ گنجینهای بی‌بدیل از جلوه‌های فرهنگ و هنر ایرانی اسلامی
کانون خبرنگاران نبأ/ حجت رحیم‌زاده: مدیرعامل سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) گفت: کاشیکاری حرم مطهر ثامن‌الحجج علی بن موسی الرضا(ع) گنجینهای است بی‌بدیل که از درون آن عمیق‌ترین مفاهیم مذهبی و جلوه‌های فرهنگ و هنر ایران اسلامی را می‌توان مشاهده کرد.
به گزارش کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، حسین اسماعیلی، مدیرعامل سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) با بیان اینکه هنر کاشیکاری از جمله تزئینات بی‌نظیری است که در حرم مطهر امام رضا(ع) خودنمایی می‌کند، اظهار کرد: بسیاری از بناهای بارگاه مطهر رضوی با کاشی‌کاری‌های زیبا و بدیع، تزئین شده است.
وی حرم مطهر رضوی را تجلی‌گاه هنرهای ایرانی اسلامی خواند و گفت: بی‌تردید بخش اعظمی از هنر کاشیکاری ایران در دوران اسلامی به رونق و کمال رسیده است. تأثیر دین مبین اسلام بر عرصه‌های مختلف، کاشیکاری را نیز بی‌نصیب نگذاشته، به طوری که عمیق‌ترین مفاهیم دینی را می‌توان در نقوش و طرح‌های مختلف کاشیکاری در مساجد و بناهای مذهبی به ویژه بارگاه حضرت شمس‌الشموس علی بن موسی الرضا(ع) مشاهده کرد.
وی اظهار کرد: کاشیکاری حرم مطهر رضوی نمایشگاهی مصور از تاریخ هنر ایران اسلامی بوده، به طوری که طرح و نقوش روی کاشی‌ها هر یک مبین هنر نگارگری زمان خود است.
مدیرعامل سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) با تأکید بر لزوم حفظ و صیانت از هنرهای اصیل ایرانی اسلامی و عدم تأثیرپذیری از نقوش و معماری‌های بی‌هویت وارداتی، تصریح کرد: امروز بسیاری از هنرمندان و مهندسان ایرانی در بارگاه ملکوتی امام هشتم شیعیان(ع)، همان مفاهیم اصیل هنرهای ایرانی اسلامی را با تکنیک‌های جدید منطبق کرده و در معماری و ساخت بناها به‌کار می‌برند.
وی با بیان اینکه مجموعه سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) می‌کوشد تا هنرهای با سابقه و اصیل ایرانی اسلامی را در حد توان حفظ و گسترش بخشد، یادآور شد: تمام تلاش و کوشش این سازمان بر آن است، تا آن زیبایی معنایی و بصری هنرهای اسلامی را در قالبی جدید و با محتوایی دینی در حرم مطهر رضوی به منصه ظهور بگذارد.
اسماعیلی بیان کرد: در میان انبوهی از مصالح معماری چون، گل، گچ، خشت، سنگ، چوب و غیره کاشی نقش عمده را در زیبایی‌آفرینی ایفا می‌کند، در حقیقت کاشی مکمل کار در معماری است و ما در سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) معتقد هستیم یگانه عنصری که می‌تواند اهداف هنر اسلامی را محقق کند، کاشی است.
وی ادامه داد: آثار گران‌بهایی را از کاشی، این عنصر معماری و تزئیناتی در حرم مطهر رضوی می‌توان مشاهده کرد که همه آنها حاصل دسترنج توانای هنرمندانی است که در طول تاریخ زندگی خود را وقف هنر کردند و رسالت خود را در قبال جامعه اسلامی و اهداف هنر اسلامی از طریق هنر کاشیکاری انجام دادند.
مدیرعامل سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) در ادامه به انواع کاشیکاری در حرم مطهر رضوی اشاره و عنوان کرد: انواع کاشی‌کاری‌ها در حرم منور امام رضا(ع) شامل مقرنس، رسمی‌بندی، معرق، معقلی، هفت رنگ و زیر رنگی است.
اسماعیلی با اشاره به کاشی معقلی، اظهار کرد: معقلی، نوعی کاشیکاری است که با ساخت و تهیه کاشی با ابعاد بسیار کوچک و پهلوی هم قرار گرفتن این کاشی‌ها اجرا می‌شود.
وی درباره چگونگی اجرای کاشی معرق نیز گفت: کاشی معرق با تلفیق تکه‌های کوچک گوناگون ساخته می‌شود که بر اساس طرح اصل یکایک تراشیده می‌شود و در جای معین آن نصب می‌شود. کاشی معرق این حسن را دارد که بر سطوح غیر مسطح همچون بدنه گنبدها و گلدسته‌های کوچک و حتی مقرنس‌های ظریف قرار می‌گیرد و چنانچه نیاز به مرمت پیدا کند کمتر دچار عدم هماهنگی با بقایای کاشی‌های سالم مانده می‌شود.
اسماعیلی با اشاره به کاشی هفت رنگ، سرعت اجرای کاشیکاری به سبک هفت رنگ را نسبت به سبک معرق بیشتر دانست و متذکر شد: از تلفیق خشت‌های ظریف لعاب‌دار که هر یک از آنها بخشی از طرح کلی را در بر دارد، کاشی هفت رنگ ساخته می‌شود.
مدیرعامل سازمان عمران و توسعه حریم حرم حضرت رضا(ع) افزود: هفت رنگ اصلی و متداول جهت رنگ‌آمیزی این نوع کاشیکاری عبارتند از سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه‌ای، قرمز، زرد و حنایی که امروزه از سایر رنگ‌ها مانند طلایی، سبز و غیره نیز استفاده می‌شود.
وی در ادامه به کاشی‌های اطراف روضه منور حرم مطهر رضوی اشاره و اظهار کرد: در آن مکان مقدس کاشی‌های قدیمی ممتاز و نفیس سلطان سنجری وجود دارد که این کاشی‌های بسیار ظریف، در ابعاد هندسی منظم و اشکال شش و هشت گوش بزرگ و کوچک و کوکبی شکل، چند ضلعی و گاه به صورت مربع وجود دارد.
اسماعیلی یادآور شد: بر روی کاشی‌های گران‌بهای سلطان سنجری اطراف روضه منوره، آیات قرآن و احادیث معصومین(ع) با خطوط رقاع، ثلث و نقش‌های اسلیمی برجسته دیده می‌شود که حدود 800 تا 900 سال قدمت دارند.
