چهارطاقی خیرآباد گچساران؛ عبادتگاهی از دوران ساسانی
گروه اجتماعی: چارتاقی خیرآباد گچساران مربوط به دوره ساسانیان است و در جاده بهبهان به دهدشت، در منطقه خیرآباد علیا واقع شده و این اثر در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۲۷ با شماره ثبت ۳۷۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از کهگیلویه و بویراحمد، چهارطاقی یا چارتاقی، در معماری به کالبدی با زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهار پایه و یک طاق گنبدی بر روی آن، با چهار ورودی طاق‌دار گفته می‌شود، چهارطاقی را چهاردر، چهارقاپو و چهاردروازه نیز نامیده‌اند.
چهارطاق یک نقشه مربع دارد و عناصر اصلی تشکیل دهنده آن عبارت‌اند از: یک جرز در هر یک از چهار گوشه نقشه مزبور، چهار قوس که چهار جرز را به هم متصل می‌کند، یک گنبد که به کمک یک گوشواره در بالای قوس‌ها ساخته می‌شود و یک درگاه که در هر یک از چهار ضلع بنا پس از خاتمه کار به وجود می‌آید. کاربرد چهارطاقی، در معماری غیرمذهبی، در ایجاد سازه‌ها و بناهایی اغلب تشریفاتی است، از جمله در برپایی موقت چهارطاق به عنوان بخشی از آذین‌بندی در جشن‌ها.
چارتاقی خیرآباد مربوط به دوره ساسانیان است و در جاده بهبهان به دهدشت، در منطقه خیرآباد علیا واقع شده و این اثر در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۲۷ با شماره ثبت ۳۷۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مشخصات بنا
چهارطاقی خیرآباد در ساحل رود خیرآباد و در کنار بازمانده‌های پل ساسانی خیرآباد قرار دارد. هر چهار پایه و چهارطاق این بنا سالم هستند. مصالح اصلی به‌کار رفته در ساخت این بنا، سنگ، گچ و لاشه است که در طول صدها سال گنبد بزرگ و حجیم بنا را حفظ کرده‌است. چهارطاقی خیرآباد با چهار فیل‌گوش پوشیده و طاق روی آن احیا شده است علاوه براین بنا، در اطراف آن تأسیسات دیگری نیز دیده می‌شود. همچنین در بررسی‌های باستان‌شناسی بر روی تپه‌های اطراف، در عمق حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متری تپه‌ها سوخته‌هایی بدست آمده که به نظر می‌رسد علاوه بر آتشکده چهارطاقی و انجام مراسم مذهبی در آن، بر فراز تپه‌ها نیز گودال‌هایی برای افروختن آتش تعبیه شده است.
بنا به پژوهش‌های ِ آندره گدار، این چارتاقی در مسیر جاده تاریخی و باستانی ِفارس به خوزستان قرار دارد. گدار این راه را که چارتاقی مشرف بر آن است را جاده شاهی می‌داند.
طول اضلاع بیرونی چهار طاقی ۱۱٫۰۷ متر، ابعاد درونی زیر گنبد ۶٫۲۶ متر، ارتفاع طاق‌ها تا زیر قوس ۴٫۵ متر، ارتفاع تا منشوری از کف ۶٫۷۰ متر و از کف تا آخرین نقطه باقی‌مانده به گنبد ۹٫۲۰ متر است. طول هر ستون یا پایه طاق ۳٫۶۰ متر و جنس بنا از سنگ و گچ است. گنبد این بنا به‌شکل گردچین ساخته شده‌است. پایه‌های آن با سنگ‌های چکش‌کاری‌شده و فضای زیر گنبد با خطوط هندسی ساده تزیین شده‌اند.
کاربرد
در مورد کاربرد این بنا روایات مختلفی وجود دارد. اردشیر بابکان در آخرین جنگ خود با اردوان پنجم وی را در دشت رامهرمز شکست می‌دهد و به‌همین مناسبت بناهای یادمانی در طول این مسیر می‌سازد. عده‌ای بر این باورند که چهارطاقی خیرآباد نیز از جمله بناهای یادمانی اردشیر است.
بازسازی
چهارطاقی خیرآباد در اثر بارندگی‌های شدید سال ۱۳۷۰ و همچنین زمین لرزه‌ایی که در این سال به‌وقوع پیوست، دچار صدماتی از ناحیه پایه‌ها و بدنه شد. علاوه بر این، گذشت زمان باعث شده بود شکاف‌های بزرگی در سقف و پایه‌های بنا ایجاد شود، از این روی در شهریور ۱۳۹۰، مرمت‌گران وابسته به اداره میراث فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد پایه‌های این بنا را با ملات سیمان بازسازی کرده‌اند که موجب آسیب رسیدن به این چارتاقی شده‌است.
مشخصات
خیرآباد یا فروزک ناحیه‌ای گرمسیری با سابقه طولانی در تاریخ، واقع در جنوب غربی استان و تپه باستانی «ده‌وه» با قدمت حداقل 5000 سال در این محل قرار دارد. در فاصله 50 کیلومتری از شهر گچساران به سمت بهبهان در منطقه خیر آباد و در یک کیلومتری شمال روستای ده‌وه و در مسیر راه شاهی آن دوران بنایی از دوره ساسانی در جانب چپ رودخانة خیرآباد برپاست. این بنا که به نام چهارطاقی یا آتشکده خیرآباد شهرت دارد ساختمانی است مربع شکل با اضلاع 11 متر. این بنای تاریخی در چهار جانب اصلی دارای چهار طاق بوده که بر روی چهار پایه با حجم حدود 9 متر مربع قرار داشته است ، که احتمالا مشابه بناهای همسان در آن دوره ، کاربرد راهنما و آتشدان داشته است.
بر فراز آن گنبدی وجود داشته که هم اکنون از بین رفته است. مصالح ساختمانی این بنا را عمدتا سنگ تشکیل می‌دهد. این بنای مهم که در کنار پلی از دوره ساسانی واقع شده استبرخلاف تصور عمومی که این‌گونه بناها را آتشکده برای پرستش آتش می‌دانند ، در آئین زرتشت ، آتش پرستیده نمی‌شود ، بلکه
همانگونه که در ادبیات کهن ایران مانند شاهنامه آمده مقدس و با ارزش شمرده می شده است.وجود آتشکده‌ها می‌توانسته دو دلیل عمده داشته باشد: اول به دلیل تقدسی که برای آن قائل بودندو دوم به دلیل اهمیت و کاربرد آتش در قدیم که هم منبع روشنائی و هم گرما بوده و تهیه و روشن نگهداشتن آن بر خلاف اکنون کار ساده‌ای نبوده و این مهم بر عهده آتشکده‌ها نهاده شده بود.
چهار چوب تاریخ در چهار طاقی خیر آباد گچساران قابل دیدن و لمس کردن است معماری اصیل و کاملا ایرانی که زبان سیاست، مذهب و نوع حکومت عصر خویش است. بنایی را ساخته که دیدن آن خالی از لطف نیست. این بنای تاریخی یادگاری از سلسله پادشاهان ساسانی است که در روستای ده ناصر برگی دیگر از قدمت و تمدن این منطقه از استان کهگیلویه و بویراحمد است.
