مدیر مؤسسه «اطلس تاریخ شیعه» تشریح کرد:
کارکردهای اطلس در مطالعات تاریخ اسلام
گروه اندیشه: مدیر مؤسسه «اطلس تاریخ شیعه» با تشریح اقسام کارکردهای اطلس در مطالعات تاریخ اسلام گفت: اطلس نقش مهمی در مطالعات تاریخ اسلام و نیز رفع شبهات غدیر دارد.
حجت‌الاسلام‌‌والمسلمین بنایی‌کاشی، مدیر مؤسسه «اطلس تاریخ شیعه»، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به این پرسش که مؤسسه «اطلس تاریخ شیعه» به دنبال چیست و چه فعالیت‌هایی را انجام داده است؟ گفت: مکتب شیعه گنجینه علوم و معارف بي‌بديل اسلام است که تاریخ امامانش درخشان‌ترين منبع براي جوامع انسانی و الهام‌بخش تمام نسل‌ها است. معارف شیعه سرشار از آموزه‌هايی است که آشنایی و به کارگیری آن در زندگی، آلام بشری را تسکین مي‌دهد و انسان جست‌وجوگر را به منزل گاه سعادت رهنمون مي‌شود. اکنون انتقال این گنجینه عظیم و گران‌قدر که مجاهدت دانشمندان و فرزانگان شيعه آن را به دست ما رسانده، بر شانه عالمان اين عصر سنگيني می‌کند. بدیهی است با توجه به شرايط ويژه اين عصر و روزآمدی ابزارها و امکانات رسانه‌ای، استفاده از قالب‌ها و روش‌های نوين برای ابلاغ محتوای غنیّ شیعه و زلال احکام و معارف آن به فطرت های پاک و حقيقت جو، لازم و ضروری مي نمايد.
بنایی‌کاشی ادامه داد: مؤسسه «اطلس تاریخ شیعه» تحت اشراف حضرت آیت‌الله خوشوقت(ره) با رویکرد نوآوری در روش‌ها و ايجاد جاذبه‌های هنری و ديداری، در طول 10 سال فعالیت، تولیدات نو، علمی و چشم‌نوازی پدید آورده است. در حال حاضر فعالیت مؤسسه در قالب سه گروه و يک كانون در جريان است که عبارتند از گروه اطلس قرآن، گروه تاریخ، گروه جغرافیای تاریخی و کانون نشر احکام. تمامی تولیدات این مؤسسه، به شکل اطلسی و با توضیحات تصویری، جدول و اینفوگرافیک می‌باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که کارکرد طراحی به سبک اطلسی و همچنین کارکرد تصویر چیست؟ گفت: کارکرد اطلسی نقش مهمی در مطالعات تاریخ اسلام دارد و جواب این سؤال را می‌توان به صورت چند نکته خلاصه کرد: کارکرد تزیینی، یعنی جهت انگیزه‌دهندگی به خواننده که می‌تواند ارتباط مستقیم با مطالب متن نداشته باشد، کارکرد بازنمایی به این معنا که تصاویری که جهت نمایش انسان‌ها، اشیاء یا وقایع در متن استفاده می‌شود.
بنایی‌کاشی افزود: کارکرد سازمان‌دهی از دیگر کارکردهای این روش است که بدین معناست که تصاویر به منظور راهنمایی گام به گام خواننده و فراهم آوردن یک چهارچوب کلی برای یادگیرنده استفاده می‌شوند، مانند راهنمای نصب یا نشان دادن اجزاء یک وسیله. دیگر کارکرد این روش کارکرد تفسیری، یعنی تصاویر کمک می‌کنند تا اطلاعات انتزاعی یا مشکل را با راحتی درک کنند. مانند استفاده از قیاس پمپ آب برای قلب،
وی با بیان اینکه کارکرد انتقالی از دیگر کارکردهای روش اطلسی است، گفت: اگر یادگیری متون نیازمند حفظ و خاطرسپاری حقایق باشد، تصاویر انتقالی کمک می‌کنند، تصاویر برای یادگیرنده مبنای دیداری و بازخوانی حقایق را ایجاد می‌کنند و در نهایت اینکه، شکل و طراحی دقیق و استاندارد می‌تواند فراگیر‌محور (دانش‌پژوه بدون استاد فرابگیرد و موفق) باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که نقشه‌ها و اطلس‌های تاریخی چه فوایدی دارند؟ گفت: رخدادهای تاریخی در بستری از زمان و مکان شکل می‌گیرد و گزارش‌های نخستینِ حاکی از این رخدادها غالبا فاقد انتقال این قرائن می‌باشد. این در حالی است که با گذشت زمان و وقوع تغییرات در آن قرائن محیطی، گزاره‌های تاریخی برای مخاطب عصر پسین با شرایط محیطی عصر جدید فهمیده می‌شود و این امر موجب درک ناقص و گاه نادرست از گزاره‌های پیشین می‌گردد.
وی با بیان اینکه قرائن محیطی گونه‌های مختلفی دارد، گفت: قرائن عمومی که در برگیرنده قرائن وابسته به واژه‌ها و عرف‌ها است، قرائن خاص یا دربرگیرنده قرائن محیطی خاص که رخداد در میانه آن‌ها به وقوع می‌پیوندد از این جمله‌اند.
بنایی‌کاشی تصریح کرد: ترسیم اطلس‌ها و نقشه‌های جغرافیایی به طور غالب برای نشان دادن قرائن خاصی است که رخدادها در آن واقع می‌شود. مثلاً سخن و رفتار یک پیشوای دینی در قرائنِ زیر به گونه‌های متفاوت معنا می‌دهد: سفر یا حَضَر، در جنگ یا صلح، در میان جمعیت یا برای مخاطبی خاص، ابتدائی یا در پاسخ پرسش و... .
وی ادامه داد: توجه به این قرائن باعث فهم دقیق رخداد تاریخی و نیز سخنان و نصوص صادر شده در آن بستر می‌شود، به گونه‌ای که ما را از فهم اسطوره‌ای و صرفاً ذهنی، رها ساخته و به فهم ملموس و واقعی می‌رساند.
بنایی‌کاشی تصریح کرد:این امر باعث می‌شود تا حوادث به شکل بهتری تحلیل شده، گزارش‌های نادرستی که نسبت به شرایط محیطی امکان وقوعی ندارد، به خوبی تشخیص داده شود.
وی در پاسخ به این پرسش که کارکرداطلسی رخداد غدیر چیست؟ گفت: رخداد مهم غدیر و حَجَّة الوداع بخشی از پروژه بزرگ «اطلس تاریخ اسلام»می‌باشد که به تاریخ مفصل و سال به سالِ پیشوایان اسلامی (رسول‌خدا (ص) و امامان دوازده‌گانه) می‌پردازد. نقشه‌ها، تصاویر و کار اطلسی بر روی این رخداد مانند دیگر رخدادها موجب می‌شود تا به گونه‌ای ملموس، درک و فهم شده و در نتیجه، پیام این رخداد بهتر دریافت شود.
بنایی‌کاشی در خصوص منابع نقشه‌ها و کارهای اطلسی این موسسه، گفت: منابع نقشه‌های جغرافیای تاریخی سه گونه می‌باشد: منابع نوشتاری یا کتابخانه‌ای که دربرگیرنده کتاب‌های کهن (شامل کتاب‌های جغرافیایی، تاریخی، حدیثی، لغوی) و کتاب‌ها و مقالات جدید (شامل پژوهش‌های جدید) می‌باشد
وی ادامه داد: دسته دیگر منابع دیداری دربرگیرنده مجموعه نقشه‌های قدیمی و جدید و تصاویر قدیمی و جدید اماکن و دست آخر منابع میدانی است که گاه با حضور در منطقه مورد مطالعه و بیش‌تر در قالب بررسی‌های تصاویر ماهواره‌ای است.
بنایی‌کاشی درخصوص چگونگی بهره‌گیری از منابع،گفت: با بررسی دقیق و گردآوری شواهد و قرائن از منابع فوق، فرایند مکان‌یابی آغاز می‌گردد که در بیش‌تر موارد به فرجام موفقیت‌آمیزی منجر می‌شود و در برخی موارد به گونه تقریبی و احتمالی می‌باشد. مکان‌یابی یک نقطه بر روی نقشه، گاه نتیجه بررسی ده‌ها و صدها قرینه‌ای می‌باشد که به صورت پراکنده در منابع گوناگون وجود دارد. در تعیین منزل‌گاه‌ها در صورت تصریح به آن، مطابق بر آن ترسیم می‌شود و در صورت حرکت طبیعی کاروان، مسیر بر اساس منزل‌گاه‌های عادی (که به شکل قطعی تعیین شده) ترسیم می‌شود، چرا که میزان طی مسافت روزانه در آن زمان برای مسیرهای کاروان‌رو و بریدی و مانند آن مشخص و روشن می‌باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که اطلس جغرافیایی رخداد غدیر در پاسخ‌دهی به شبهات چه نقشی دارد؟ گفت: شبهات وابسته به رخداد غدیر را به دو گونه می‌توان تصور کرد: شبهات مضمونی مربوط به موضوع امامت که دانشمندان بسیاری در طول تاریخ اسلام در این‌باره کتاب نوشته و پاسخ آن‌ها را داده‌اند و شبهات مربوط به چگونگی رخداد تاریخی غدیر که اطلس جغرافیایی غدیر در پاسخ‌دهی به شبهات دسته دوم می‌تواند سودمند باشد.
بنایی‌کاشی ادامه داد: برخی از این شبهات می‌تواند در این موضوعات طرح شود: چگونگی جای‌گیری جمعیت پرشمار صد هزار نفری در مکانی کوچک، چگونگی تعدد و جدا شدن راه‌های حاجیان در منطقه غدیر و ... که اطلس جغرافیایی به طور دقیق و مستند، هر گونه شبهه در این زمینه‌ها را دفع می‌کند.
وی در پایان در خصوص سایر آثار و تولیدات این موسسه گفت: تولیدات این موسسه به دو بخش تاریخ و احکام تقسیم می شود. در بخش تاریخ، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: اطلس تاریخ اسلام (10 جلد)، اطلس غزوات رسول خدا(ص)، اطلس شهدای عصر نبوی، اطلس شهدای عصر علوی، اطلس جهان در عصر بعثت و اطلس جامع غدیر. در بخش احکام نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: رساله مصور (هفت مرجع)، رساله مصور رهبری (اولین رساله مقام معظم رهبری)، رساله مصور جانبازان، رساله مصور جوانان، رساله مصور کودکان، احکام مصور پوشش بانوان و احکام مصور عزاداری. علاقه‌مندان می‌توانند جهت مشاهده و دریافت کتاب‌ها و پوسترهای این موسسه به کانال تلگرامی و صفحه اینستاگرامی به نشانی «@atlasshia» مراجعه کنند.
بنایی‌کاشی ادامه داد: مؤسسه «اطلس تاریخ شیعه» تحت اشراف حضرت آیت‌الله خوشوقت(ره) با رویکرد نوآوری در روش‌ها و ايجاد جاذبه‌های هنری و ديداری، در طول 10 سال فعالیت، تولیدات نو، علمی و چشم‌نوازی پدید آورده است. در حال حاضر فعالیت مؤسسه در قالب سه گروه و يک كانون در جريان است که عبارتند از گروه اطلس قرآن، گروه تاریخ، گروه جغرافیای تاریخی و کانون نشر احکام. تمامی تولیدات این مؤسسه، به شکل اطلسی و با توضیحات تصویری، جدول و اینفوگرافیک می‌باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که کارکرد طراحی به سبک اطلسی و همچنین کارکرد تصویر چیست؟ گفت: کارکرد اطلسی نقش مهمی در مطالعات تاریخ اسلام دارد و جواب این سؤال را می‌توان به صورت چند نکته خلاصه کرد: کارکرد تزیینی، یعنی جهت انگیزه‌دهندگی به خواننده که می‌تواند ارتباط مستقیم با مطالب متن نداشته باشد، کارکرد بازنمایی به این معنا که تصاویری که جهت نمایش انسان‌ها، اشیاء یا وقایع در متن استفاده می‌شود.
بنایی‌کاشی افزود: کارکرد سازمان‌دهی از دیگر کارکردهای این روش است که بدین معناست که تصاویر به منظور راهنمایی گام به گام خواننده و فراهم آوردن یک چهارچوب کلی برای یادگیرنده استفاده می‌شوند، مانند راهنمای نصب یا نشان دادن اجزاء یک وسیله. دیگر کارکرد این روش کارکرد تفسیری، یعنی تصاویر کمک می‌کنند تا اطلاعات انتزاعی یا مشکل را با راحتی درک کنند. مانند استفاده از قیاس پمپ آب برای قلب،
وی با بیان اینکه کارکرد انتقالی از دیگر کارکردهای روش اطلسی است، گفت: اگر یادگیری متون نیازمند حفظ و خاطرسپاری حقایق باشد، تصاویر انتقالی کمک می‌کنند، تصاویر برای یادگیرنده مبنای دیداری و بازخوانی حقایق را ایجاد می‌کنند و در نهایت اینکه، شکل و طراحی دقیق و استاندارد می‌تواند فراگیر‌محور (دانش‌پژوه بدون استاد فرابگیرد و موفق) باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که نقشه‌ها و اطلس‌های تاریخی چه فوایدی دارند؟ گفت: رخدادهای تاریخی در بستری از زمان و مکان شکل می‌گیرد و گزارش‌های نخستینِ حاکی از این رخدادها غالبا فاقد انتقال این قرائن می‌باشد. این در حالی است که با گذشت زمان و وقوع تغییرات در آن قرائن محیطی، گزاره‌های تاریخی برای مخاطب عصر پسین با شرایط محیطی عصر جدید فهمیده می‌شود و این امر موجب درک ناقص و گاه نادرست از گزاره‌های پیشین می‌گردد.
وی با بیان اینکه قرائن محیطی گونه‌های مختلفی دارد، گفت: قرائن عمومی که در برگیرنده قرائن وابسته به واژه‌ها و عرف‌ها است، قرائن خاص یا دربرگیرنده قرائن محیطی خاص که رخداد در میانه آن‌ها به وقوع می‌پیوندد از این جمله‌اند.
بنایی‌کاشی تصریح کرد: ترسیم اطلس‌ها و نقشه‌های جغرافیایی به طور غالب برای نشان دادن قرائن خاصی است که رخدادها در آن واقع می‌شود. مثلاً سخن و رفتار یک پیشوای دینی در قرائنِ زیر به گونه‌های متفاوت معنا می‌دهد: سفر یا حَضَر، در جنگ یا صلح، در میان جمعیت یا برای مخاطبی خاص، ابتدائی یا در پاسخ پرسش و... .
وی ادامه داد: توجه به این قرائن باعث فهم دقیق رخداد تاریخی و نیز سخنان و نصوص صادر شده در آن بستر می‌شود، به گونه‌ای که ما را از فهم اسطوره‌ای و صرفاً ذهنی، رها ساخته و به فهم ملموس و واقعی می‌رساند.
بنایی‌کاشی تصریح کرد:این امر باعث می‌شود تا حوادث به شکل بهتری تحلیل شده، گزارش‌های نادرستی که نسبت به شرایط محیطی امکان وقوعی ندارد، به خوبی تشخیص داده شود.
وی در پاسخ به این پرسش که کارکرداطلسی رخداد غدیر چیست؟ گفت: رخداد مهم غدیر و حَجَّة الوداع بخشی از پروژه بزرگ «اطلس تاریخ اسلام»می‌باشد که به تاریخ مفصل و سال به سالِ پیشوایان اسلامی (رسول‌خدا (ص) و امامان دوازده‌گانه) می‌پردازد. نقشه‌ها، تصاویر و کار اطلسی بر روی این رخداد مانند دیگر رخدادها موجب می‌شود تا به گونه‌ای ملموس، درک و فهم شده و در نتیجه، پیام این رخداد بهتر دریافت شود.
بنایی‌کاشی در خصوص منابع نقشه‌ها و کارهای اطلسی این موسسه، گفت: منابع نقشه‌های جغرافیای تاریخی سه گونه می‌باشد: منابع نوشتاری یا کتابخانه‌ای که دربرگیرنده کتاب‌های کهن (شامل کتاب‌های جغرافیایی، تاریخی، حدیثی، لغوی) و کتاب‌ها و مقالات جدید (شامل پژوهش‌های جدید) می‌باشد
وی ادامه داد: دسته دیگر منابع دیداری دربرگیرنده مجموعه نقشه‌های قدیمی و جدید و تصاویر قدیمی و جدید اماکن و دست آخر منابع میدانی است که گاه با حضور در منطقه مورد مطالعه و بیش‌تر در قالب بررسی‌های تصاویر ماهواره‌ای است.
بنایی‌کاشی درخصوص چگونگی بهره‌گیری از منابع،گفت: با بررسی دقیق و گردآوری شواهد و قرائن از منابع فوق، فرایند مکان‌یابی آغاز می‌گردد که در بیش‌تر موارد به فرجام موفقیت‌آمیزی منجر می‌شود و در برخی موارد به گونه تقریبی و احتمالی می‌باشد. مکان‌یابی یک نقطه بر روی نقشه، گاه نتیجه بررسی ده‌ها و صدها قرینه‌ای می‌باشد که به صورت پراکنده در منابع گوناگون وجود دارد. در تعیین منزل‌گاه‌ها در صورت تصریح به آن، مطابق بر آن ترسیم می‌شود و در صورت حرکت طبیعی کاروان، مسیر بر اساس منزل‌گاه‌های عادی (که به شکل قطعی تعیین شده) ترسیم می‌شود، چرا که میزان طی مسافت روزانه در آن زمان برای مسیرهای کاروان‌رو و بریدی و مانند آن مشخص و روشن می‌باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که اطلس جغرافیایی رخداد غدیر در پاسخ‌دهی به شبهات چه نقشی دارد؟ گفت: شبهات وابسته به رخداد غدیر را به دو گونه می‌توان تصور کرد: شبهات مضمونی مربوط به موضوع امامت که دانشمندان بسیاری در طول تاریخ اسلام در این‌باره کتاب نوشته و پاسخ آن‌ها را داده‌اند و شبهات مربوط به چگونگی رخداد تاریخی غدیر که اطلس جغرافیایی غدیر در پاسخ‌دهی به شبهات دسته دوم می‌تواند سودمند باشد.
بنایی‌کاشی ادامه داد: برخی از این شبهات می‌تواند در این موضوعات طرح شود: چگونگی جای‌گیری جمعیت پرشمار صد هزار نفری در مکانی کوچک، چگونگی تعدد و جدا شدن راه‌های حاجیان در منطقه غدیر و ... که اطلس جغرافیایی به طور دقیق و مستند، هر گونه شبهه در این زمینه‌ها را دفع می‌کند.
وی در پایان در خصوص سایر آثار و تولیدات این موسسه گفت: تولیدات این موسسه به دو بخش تاریخ و احکام تقسیم می شود. در بخش تاریخ، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: اطلس تاریخ اسلام (10 جلد)، اطلس غزوات رسول خدا(ص)، اطلس شهدای عصر نبوی، اطلس شهدای عصر علوی، اطلس جهان در عصر بعثت و اطلس جامع غدیر. در بخش احکام نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: رساله مصور (هفت مرجع)، رساله مصور رهبری (اولین رساله مقام معظم رهبری)، رساله مصور جانبازان، رساله مصور جوانان، رساله مصور کودکان، احکام مصور پوشش بانوان و احکام مصور عزاداری. علاقه‌مندان می‌توانند جهت مشاهده و دریافت کتاب‌ها و پوسترهای این موسسه به کانال تلگرامی و صفحه اینستاگرامی به نشانی «@atlasshia» مراجعه کنند.
مطالب مرتبط
