ناتوانی‌ در ترویج آموزش عمومی قرآن را در طرح‌های نخبه‌گزینی پنهان نکنیم

رضا نباتی، مؤلف کتب درسی آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایکنا با  اشاره به سخنان جمعه گذشته حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدمهدی طباطبایی، مؤسس جامعةالقرآن الکریم در برنامه زنده تلویزیونی گفت‌وگوی ویژه اخبار قرآنی که با عنوان «آموزش و پرورش سالانه توانایی تربیت ۶۰ هزار حافظ کل قرآن را دارد» در این خبرگزاری نیز منتشر شد، گفت: با ادای احترام به استاد طباطبایی باید به مأموریت ذاتی و وظایف اصلی این وزارتخانه توجه داشت. برخورد مقطعی آن هم در سطح ملی می‌تواند عواقب نامطلوبی در پی داشته باشد. به این مطلب مهم حتی در بیان نظرها و دیدگاه‌ها هم باید توجه کرد.

وی با اشاره به اینکه یکی از مأموریت‌های آموزش و پرورش، آموزش عمومی قرآن کریم در مدارس است، اظهار کرد: می‌دانیم که تربیت حافظ کل قرآن در وزارت آموزش و پرورش آن هم به صورت یک برنامه یکی، دوساله با توجه به اسناد تحولی این وزارتخانه نه ضرورت دارد و نه امکان دارد. به عنوان مثال در اسناد تحولی در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، صراحتاً به آموزش روخوانی، روان‌خوانی و مفاهیم اشاره شده و نامی از حفظ به میان نیامده است. در همین راستا اجرای طرح ملی حفظ جزء سی‌ام هم مغایر با سند تحول بنیادین و سند برنامه درسی ملی است.

نباتی با اشاره به پیشنهاد طباطبایی مبنی بر اینکه «آموزش و پرورش در کنار ارائه آموزش عمومی قرآن در تمامی مدارس کشور، در هر شهر ۱۰ مدرسه تخصصی حفظ کل قرآن برای افراد علاقه‌مند و مستعد تأسیس کند»، افزود: در سیاست‌های ابلاغی، چه سند تحول بنیادین و چه سند بالادستی ملی و در اسناد درونی وزارتخانه نیز اشاره‌ای به حفظ قرآن نشده است. این کار نیازمند طی مراحل قانونی و اخذ مجوزها و مصوبات لازم است. نکته مهم این است که اصولا در چنین شرایطی باید به طول و عرض و گستره آموزش و پرورش و شرایط اقلیمی، فرهنگی و تفاوت‌های فردی و شرایط خانوادگی دانش‌آموزان نیز نگاه کرد. طرح تربیت حافظ قرآن از امور سهل و ممتنع است.

این کارشناس برنامه‌های قرآنی رسانه ملی بیان کرد: آموزش و پرورش به وسعت جغرافیایی بیش از یک میلیون و 600 هزار کیلومتر مربع، بیش از 103 هزار مدرسه، بیش از 580 هزار کلاس درس است و تنها در مقطع ابتدایی بیش از 400 هزار آموزگار در روستا و شهر فعالند، همچنین 40 درصد مدارس، مدارس روستایی هستند، لذا هنگامی که چنین طرح‌هایی اعلام می‌شود، باید پرسید این طرح با کدام معلم و با چند استاد متخصص این عرصه و با کدام امکانات انجام می‌شود؟ اگر بگویم از اعتبارات چند صد میلیارد تومانی آموزش عمومی قرآن کریم حتی یک ریال برای یک کلاس درس، هزینه نشده تعجب نکنید.

در اسناد تحولی در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، صراحتاً به آموزش روخوانی، روان‌خوانی و مفاهیم اشاره شده و نامی از حفظ به میان نیامده است. در همین راستا اجرای طرح ملی حفظ جزء سی‌ام هم مغایر با سند تحول بنیادین و سند برنامه درسی ملی است

وی با اشاره به اینکه کدام پژوهش علمی معتبر گفته است که در آموزش و پرورش می‌توان سالیانه 60 هزار حافظ تربیت کرد؟ گفت: شاید براساس تجربیات‌شان این موضوع را گفتند که ملاک نیست، چون تجربه ایشان در حوزه کار تخصصی آن هم در بخش خاص، با تعداد افراد خاص. هنگامی که جامعه آماری، کل کشور و آن مدارس عادی با همه کمبودها و مشکلات خاص خود هست، طرح چنین ایده‌ای تکلیفش از اول مشخص است. کافی است وضعیت دو دوره قبل طرح ملی حفظ قرآن که علی رغم شکست سنگین هزینه‌های سنگینی هم داشت و نیز طرح به اصطلاح ملی حفظ جزء سی‌ام در دو سال گذشته را ببینند.

وی گفت: در سیستم‌های آموزشی، مراقبت، ارزیابی، پشتیبانی، نظارت و حمایت همواره حرف اول را می‌زند. اینکه چرا طرح ملی حفظ قرآن با وجود اینکه ساعت‌های درسی را بدون مجوز قانونی مصادره کرد، چرا شکست خورد جای تأمل دارد؟

نباتی با اشاره به اینکه در حال حاضر اعلام شد که یک میلیون و 14 هزار حافظ جزء سی‌ام قرآن داریم، افزود: از طریق کدام دستگاه معتبر و با کدام مهر تأیید چنین خبری اعلام می‌شود؟ و ثانیا هنگامی که 14 میلیون دانش‌آموز را به حفظ قرآن مجبور می‌کنند و سپس معلم به شاگردان فشار می‌آورد که باید آیات را حفظ کنند، طبیعتاً از میان این دانش‌آموزان تعدادی هم حافظ قرآن تربیت می‌شوند. ولی متاسفانه هستند مدیرانی که این نوع اجبار و التزام را بی‌نقص و حتی ضروری می‌دانند. رهبر معظم انقلاب در ۱۱ مردادماه ۱۳۹۰ در دیدار جامعه قرآنی کشور با ایشان حفظ قرآن را مقدمه تدبر در قرآن معرفی کردند، اما این سخن ایشان مورد تحریف قرار گرفت و به دلیل حذف تدبر از محوریت حفظ قرآن طرح‌های متعدد حفظ ترتیبی شکل گرفت.

وی با تأکید بر اینکه در این عرصه‌ که شورای عالی آموزش و پرورش باید به عنوان چشم این وزارت‌خانه عمل و نظارت کند و جلوی این تخلفات را بگیرد، اقدامی نمی‌کند، بیان کرد: شورای عالی آموزش و پرورش نیازمند تحول اساسی در حوزه نظارت است.

بیشتر بخوانید:

• میزان توجه کتب درسی قرآن به كسب مهارت خواندن آیات چقدر است
• وخامت آموزش قرآن در آموزش و پرورش نیازمند توجه فوری است
• ضرورت ایجاد تحول جدی در حوزه آموزش عمومی قرآن

این کارشناس کتاب‌های آموزشی اظهار کرد: اگر بپذیریم حفظ، مقدمه تدبر در قرآن است. حفظ ترتیبی در حوزه آموزش عمومی قرآن کریم چندان معنایی ندارد و اگر طرح ملی حفظ ترتیبی مد نظر است، پس اهداف آموزش عمومی قرآن برای چه تصویب شد؟ در حوزه آموزش عمومی قرآن کریم حتما باید این اهداف به صورت جامع نگریسته و عملی شود. قرار هم همین بود که آموزش‌های تخصصی از آموزش‌های عمومی قرآن جدا شود. 

وی با اشاره به اینکه آیا آموزش و پرورش در قبال بودجه‌ای که گرفته است در زمینه آموزش عمومی قرآن عمل کرده است؟ گفت: در حال حاضر مدارس از کمترین امکانات آموزشی قرآن و لوحه آموزش روخوانی قرآن، برخوردار نیست. پاک کردن صورت مسئله، کمکی به آموزش عمومی قرآن نمی‌کند. ناتوانی در اجرای طرح عمومی را در پشت نخبه‌پروری پنهان نکنیم.

نباتی به شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور و کمیسیون آموزش عمومی قرآن پیشنهاد داد تا طرح ملی حفظ در وزارت آموزش و پرورش بر اساس حفظ بخش‌های تربیتی کتاب‌های درسی قرار گیرد و افزود: غیر از این باشد ظلم به قرآن و دانش‌آموز و به نوعی شعارزدگی است. اهداف آموزش عمومی قرآن در ابتدا باید نیازسنجی شود.

این مؤلف کتاب‌های درسی با اشاره به اینکه حفظ قرآن امر تشکیکی است و نه یک امر واحد، افزود: خود قرآن، واحد است، اما حفظ و تعلیم قرآن، امر تشکیکی است یعنی یک حقیقت واحد نیست، بلکه نیازمند توجه به شرایط، امکانات و توانایی‌های معلم و دانش‌آموز و خانواده است. در ابتدا باید دید برای حفظ قرآن چه تعریفی کرده‌ایم؟ به دانش‌آموزان فعلی نمی‌توان گفت که برو قرآن حفظ کن، می‌گوید این کار چه نیازی از من برطرف می‌کند؟ بنابر این باید با نیازسنجی شروع کنیم.

نباتی گفت: اهداف آموزش عمومی قرآن در ابتدا باید نیازسنجی شود و تنها نباید آن نیازهایی که حکومت صلاح می‌د‌اند، مبنای کار قرار دهیم این در جهت خلاف نگاه تعلیم و تربیت اسلامی است. یک بخش نگاه مسئولان و دست‌اندرکاران است و مهم‌ترین بخش آن نیاز کودکان و نیاز فطری آنهاست. رویکرد ما در سند تحول بنیادین رویکرد فطرت‌گرایی توحیدی است. آیا این موضوع در حفظ عمومی قرآن توجه شده است و یا تنها نیاز کارشناسان و متخصصان را در نظر گرفته‌ایم؟ در نیازسنجی باید به واقعیت‌ها نیز توجه شود.

نباتی اظهار کرد: نکته آخر این است که با توجه به این گستره آموزش و پرورش، باید جامعه آماری به همین اندازه تنوع روش و محتوا داشته باشد. این خطر را به جامعه قرآنی تذکر می‌دهم، مراقب باشید که زمینه تبدیل مدارس به مدارس اسکولاستیک نشود.