آسیب‌های پژوهش از سیطره کمیت تا کم‌توجهی به میان‌رشته‌ای‌ها
وبینار آسیب‌شناسی پژوهش در علوم انسانی از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار و در آن به آسیب‌های پژوهش در کشور از جمله سیطره کمیت، کم‌توجهی به میان‌رشته‌ای‌ها، بی‌توجهی به فرارشته‌ای‌ها و همچنین مسئله‌سازی از سوی برخی جریانات و سیاستمداران پرداخته شد.
به گزارش ایکنا، مهدی عباس‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 23 آذرماه در وبینار مجازی «آسیب‌شناسی پژوهش در علوم انسانی» که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد، گفت: مهمترین ویژگی پژوهش، مسئله‌محوری است و در این صورت است که می‌تواند پاسخگوی نیازها باشد؛ مسائل موضوعات عینی و موجود در جامعه هستند که به طرق مختلف می‌توان آن را کشف کرد و یکی از روش‌های آن، استحصال نیازهای مردم و حاکمیت است.
وی با بیان اینکه نباید برای مسئله‌محوری، مسئله‌سازی کنیم، افزود: مسئله به صورت بالفعل در جامعه وجود دارد، نه اینکه بخواهیم آن را ایجاد کنیم و این کار در تمامی علوم اعم از تجربی و مهندسی و انسانی باید لحاظ شود.
عباس‌زاده عدم تحقیق گروهی را جمله آسیب‌های پژوهش در کشور برشمرد و بیان کرد: برخی یک تنه می‌خواهند به دنبال حل مشکلات بروند، اما پرهیز از کارگروهی از معضلات پژوهش در کشور به خصوص در زمینه علوم انسانی شده است؛ در کشورهای غربی یک مسئله مطرح و چند محقق و متخصص در رشته‌های مختلف به آن می‌پردازند و اثر آنها در قالب مجموعه مقالات چاپ می‌شود و اقل آن این است که دو یا سه محقق به یک تحقیق می‌پردازند، اما در کشور ما کار فردی زیاد است.
عباس‌زده افزود: امروزه محقق دایرة‌المعارفی و همه‌چیزدان نداریم؛ در هر عرصه‌ای تخصص‌های زیادی درست شده و از طرف دیگر هر مسئله هم وجوه مختلف و متکثر دارد و بعید است یک‌نفر بتواند به همه وجوه بپردازد که این هم از معضلات بزرگ پژوهش در کشور است. ضمن اینکه مسئله تحقیق در تک‌رشته‌ای‌ها هم مشکلی جدی است؛ الان مرز علوم را میان رشته‌ای‌ها تعیین می‌کنند، بنابراین یک مسئله به تنهایی در یک رشته حل نمی‌شود؛ مثلاً برای حل مسئله عدالت نیازمند اقتصاد، سیاست، مدیریت و .. هستیم، زیرا ذی وجوه و دارای ابعاد مختلف است.
لزوم توسعه علوم فرارشته‌ای
این پژوهشگر تصریح کرد: دنیا به سمت فرارشته‌ای‌ها حرکت کرده است که غایت و غرض آن این است که از کل رشته‌ها جدا شده و رشته جدیدی ایجاد کند، اما ما در عرصه علوم انسانی به بحث فرارشته‌ای یا ورود نداریم و یا ورود خیلی اندک داریم.
در ادامه ابراهیم دادجو، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سخنانی با بیان اینکه مسئله‌محوری کاملا درست است، ولی همه مشکلات ناشی از این بحث نیست، افزود: خیلی از ما می‌گوییم پژوهش‌ها، موضوع‌محور بوده و مسئله محور نیست، لذا نتوانسته‌ایم نتیجه بگیریم؛ بنده معتقدم ما در بنیادها و مبانی فکری در عرصه علوم انسانی مشکل داریم، زیرا ناظر به واقع نیست، لذا وقتی وارد مسائل شدیم، به مشکل برمی‌خوریم و نمی‌توانیم مشکلات کشور را حل کنیم؛ یعنی مسئله‌محوری هم تا حدودی وجود دارد، ولی باید در بنیادها و مبانی، بیشتر کار شود.
دادجو اضافه کرد: چون بنیان‌های فکری ما در علوم انسانی آنطور که باید باشد نیست، جامعه علمی علوم انسانی فرسوده می‌شود؛ تحقیقات پراکنده در عرصه علوم انسانی به صورت جزیره‌ای داریم و چون خیلی پراکنده است، نتیجه‌بخش نیست.
سیطره کمیت
وی اظهار کرد: مجامع پژوهشی دچار سیطره کمیت شده‌اند، کمّی دیدن هم از سوی وزارت علوم و حتی خودمان سبب این موضوع شده است، زیرا بنیادهای مسئله‌محوری را نتوانسته‌ایم حل کنیم؛ الان پژوهشگر زیاد داریم، اما مسائل را نمی‌توانیم حل کنیم، چون دارای مبانی رئالیستی در عرصه علوم انسانی نیستیم و گرفتار ایده‌آلیسم هستیم.
این پژوهشگر افزود: پژوهش‌های حوزه علوم انسانی جزیره‌ای هستند، لذا ناظر به واقع نیستند یا کمتر ناظر به واقع هستند. البته برای اینکه ناظر به واقع باشند، باید بیشتر به سمت میان‌رشته‌ای برویم.
دادجو همچنین درباره اینکه تحقیقات در غرب عمدتاً گروهی است، به رد این مسئله پرداخت و ادامه داد: کمتر مقاله و کتابی در غرب هست که دو یا چند نفر نویسنده آن باشند، بنابراین داشتن هویت جمعی یعنی اینکه پژوهش در فرایند تبادل علمی میان چند محقق صورت بگیرد وگرنه دو یا چند نفر با اختلاف نظرهایی که دارند، معمولا نمی‌توانند تحقیقی کرده و آن را در قالب یک کتاب نشر بدهند.
وی بیان کرد: مشکلات پژوهش بیشتر مدیریتی است؛ وقتی ما را به سمت این مسئله سوق می‌دهند که سالانه باید این تعداد پژوهش داشته باشید وگرنه مستحق فلان مجازات می‌شوید، طبیعتاً کمّی‌گرایی رشد می‌کند.
همچنین رمضان علی‌تبار، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه گفت: اینکه پژوهش‌های ما عمدتاً موضوع‌محور است، سخن درستی است، مثلاً در مورد ازدواج جوانان پژوهش می‌کنیم که خیلی کلی است، در حالی که ده‌ها مسئله در بحث ازدواج وجود دارد که باید در پژوهش‌های جدی تحقیق و بررسی شوند.
وی افزود: مسئله‌محوری در علوم انسانی به ویژه علوم اجتماعی باید ناظر به واقع باشد، اما گاهی سیاستمداران دنیا و ایران و جریانات اجتماعی و سیاسی و... واقع را برای ما می‌سازند که تله است؛ محقق علوم انسانی و اجتماعی باید مراقب باشد مسئله‌ای را که می‌خواهد در مورد آن تحقیق کند، واقعاً حقیقی و طبیعی باشد و ریشه در واقع برساخته نداشته باشد.
محققان مراقب مسئله‌سازی‌ها باشند
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: ممکن است استکبار مسئله‌ای را در میدان محققان ما بیندازد که واقعا برساخته سیاستمداران است؛ الان بخشی از مسائل اجتماعی و انسانی مرتبط با کرونا مصداق این مسئله است. نه اینکه واقعا مسئله واقعی مورد نیاز برای بشر باشد، بنابراین باید میان واقع حقیقی و برساخته و برخاسته مجازی تفکیک کنیم.
انتهای پیام
