مزایای سیاسی و اقتصادی عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای + صوت

مهدی خورسند، کارشناس مسائل چین و اوراسیا، در گفت‌وگو با ایکنا درباره پذیرش عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌ شانگهای و برخی تحلیل‌های کاملا خوش‌بینانه و کاملا بدبینانه در خصوص اهمیت و جایگاه این سازمان گفت: در نقد رویکردهای سیاست‌زده داخلی در حوزه سیاست خارجی باید گفت یک نگاه صفر و صدی در داخل از سوی جریان‌های سیاسی به تعاملات و روابط خارجی وجود دارد و همین نگاه‌ها باعث شده ایران تاکنون نتواند از مواهب همکاری‌های بین‌المللی به نحو مطلوبی استفاده کند و یکی از مصادیق این نوع نگاه‌ها را می‌توان در اعلام خبر عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای است.

وی در خصوص ویژگی‌های این سازمان گفت: سازمان همکاری شانگهای یک نهاد منطقه‌ای با عمر تقریبا 20 ساله است که توانسته به یک قوام و دوام برسد و ساختار خوبی پیدا کند. این سازمان ابتدا با رویکرد امنیتی ایجاد شد تا اعضای آن بتوانند خلأ قدرت مرکزی ناشی از فروپاشی شوروی و شکل‌گیری کشورهای تازه‌استقلال یافته را در این منطقه پر کنند و افراط‌گرایی مذهبی، مشکلات مرزی و تنش‌های احتمالی میان همسایگان را رفع نمایند اما هر چه جلوتر آمدیم رویکردهای این سازمان از امنیتی به اقتصادی تغییر جهت پیدا کرد. به ویژه  در سال 2005 که هم ایران و هم آمریکا درخواست عضویت در این سازمان را ارائه دادند که با عضویت ناظر ایران موافقت و با عضویت ناظر و دائم آمریکا با توافق یکپارچه و اجماعی و قطعی اعضا مخالفت شد و اینجا بود که آمریکایی‌ها شروع به فضاسازی رسانه‌ای علیه این سازمان به خصوص علیه چین و روسیه کردند که این کشورها از طریق این سازمان به دنبال ایجاد ناتوی شرق هستند.

مخالفت آمریکا با چندجانبه‌گرایی در نظام بین‌الملل 

خورسند بیان کرد: در واکنش به اقدام آمریکایی‌ها نیز تصمیم‌گیران و مؤسسان این سازمان برای دور از ماندن این حواشی و فضاسازی‌ها رویکرد این سازمان را از امنیتی به اقتصادی تغییر دادند.

وی با تأکید بر اینکه مجموعه تحولات نظام بین‌الملل، از جمله عضویت در سازمان‌ها را باید در یک ظرف بزرگ‌تر دید، گفت: امروز این ظرف بزرگ همان دوران گذار نظم بین‌الملل است. در این دوران جدید، آمریکا با افول قدرت هژمونیک خود روبرو است و در مقابل، قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جدیدی مانند چین، روسیه، ایران، هند، برزیل و آفریقای جنوبی خیزش کرده‌اند. این اتفاق سبب شده نظم تک‌قطبی پساجنگ سرد با اخلال جدی مواجه شده و هژمون آمریکایی‌ها در آستانه از بین رفتن باشد و از این منظر است که آمریکایی‌ها با هر گونه چندجانبه‌گرایی در نظام بین‌الملل مخالفت می‌کنند.

این کارشناس مسائل چین اظهار کرد: یکی از ابزارهای مهم چندجانبه‌گرایی در دنیا نیز نهادهای منطقه‌ای از جمله نهاد مؤثری چون سازمان همکاری شانگهای است که سه عضو اصلی منتقد نظم کنونی جهانی؛ چین، روسیه و هند، در آن عضویت دارند و اکنون نیز با پبوستن ایران به این سازمان، یک چهارضلعی فوق‌العاده قوی علیه این نظم هژمونیک آمریکایی شکل گرفته است.

نگاه واقع‌بینانه به عضویت در سازمان همکاری شانگهای

خورسند ابراز کرد: متأسفانه فضای ذهنی در کشور در حوزه سیاست خارجی متأثر از رقابت‌های جناحی در حوزه سیاست داخلی است که این به منافع کشور آسیب زیادی زده است که نمود آن را می‌توان در موضوع دائمی شدن عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای مشاهده کرد. با عضویت دائمی ایران در این سازمان نه قرار است معجزه‌ای رخ دهد و نه یک‌شبه تمام مشکلات اقتصادی کشور حل شود اما در عین حال مزایای بسیار زیادی برای کشور داد که باید از آن به خوبی بهره برد.

خورسند در تشریح مزایای عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای گفت: پیوستن ایران به این سازمان و گره‌خوردگی و درهم‌تنیدگی سیاسی، اقتصادی و امنیتی به کشورهای منتقد نظم تک‌قطبی و موافق چندجانبه‌گرایی در نظام بین‌الملل اهمیت زیادی دارد و لذا شاهد مقاومت شدید غربی‌ها در مقابل این اتفاق هستیم و همین مقاومت‌ها، جذابیت عضویت دائم را در سازمان همکاری شانگهای برای ایران بیشتر می‌کند. 

این کارشناس مسائل بین‌الملل درباره مزایای بعد اقتصادی این عضویت گفت: به دلیل اینکه بیشتر کشورهای عضو این سازمان محصور در خشکی هستند، ایران می‌تواند برای آنها امن‌ترین، کوتاه‌ترین و به‌صرفه‌ترین مسیر اقتصادی برای دسترسی به آب‌های گرم جنوبی، بازارهای جدید و نزدیکی اعضا به همدیگر شود. لذا عضویت دائم در سازمان شانگهای فرصت بسیار مناسبی برای ایران در جهت تثبیت جایگاه ترانزیتی خود است.

وی در خصوص مزایای سیاسی عضویت دائم ایران در این سازمان گفت: این درهم‌تنیدگی اقتصادی و وابستگی ژئوپلیتیکی با عضویت در این سازمان وزن سیاسی ایران را بالاتر می‌برد و می‌تواند زمینه بالا بردن هزینه تحریم‌های غرب علیه ایران را فراهم کند. زیرا در این وضعیت جدید ایران دیگر به تنهایی هزینه حضور در نظام بین‌الملل را نمی‌پردازد و به تحریم‌ها اعتراض نمی‌کند بلکه سایر اعضای این سازمان هم که اقتصاد آنها به ژئوپلیتیک ایران گره خورده، نسبت به تحریم‌های ضد ایرانی غرب اعتراض خواهند کرد.   

خورسند با بیان اینکه ارتقای سطح امنیت منطقه‌ای از دیگر مزیت‌های عضویت دائم ایران در این سازمان است، گفت: همه این کشورها به نحوی همسایگان ایران هستند و عضویت در این سازمان زمینه حل و فصل راحت‌تراختلافات و سوء تفاهم‌های احتمالی را  فراهم می‌کند.    

سازمان همکاری شانگهای دشمن آمریکا نیست

این کارشناس مسائل بین‌الملل درباره نقاظ ضعف سازمان همکای شانگهای گفت: نباید نگاه معجزه‌گرایانه به پیوستن دائم به این سازمان داشت. خوشبختانه اتفاق بزرگی که برای اولین بار در کشور رخ داده این است که دولت پروپاگاندای بزرگی را در خصوص این اتفاق انجام نداده در حالی که تا پیش از این دولت‌ها در خصوص انعقاد یک توافق بین‌المللی یا ورود به یک پیمان بین‌المللی چنان تبلیغات معجزه‌واری می‌کردند که انتظارات مردم به شدت بالا می‌رفت که به دلیل ماهیت آنارشیک و غیر قابل اعتماد نظام بین‌الملل، این توافقات به سرانجام و نتیجه خاصی برای کشور نمی‌رسید و این به شک و تردید مردم به ادعاهای مسئولان می‌انجامید اما رویکرد منطقی دولت سیزدهم این بود که چنین تصویری از این اتفاق نسازد.

وی ابراز کرد: نقطه ضعف اصلی سازمان همکاری شانگهای، یکدست نبودن آن است. در واقع این سازمان متشکل از یک سری قدرت‌های بزرگ در کنار یک سری کشورهای کوچک وابسته است و لذا باید گفت این سازمان جمعی از اضداد است و عده‌ای در داخل نباید تصور کنند با یک سازمان ایدئولوژیک، ضد امپریالیستی و دشمن آمریکا روبرو هستند و باید یک نگاه منطقی و واقع‌گرایانه به این سازمان داشت تا بتوان از مواهب حضور در آن بهره برد.

خورسند تصریح کرد: یکی از اقدامات اساسی ایران برای بهره‌مندی از منافع عضویت دائم در این سازمان، تکمیل کریدورهای ترانزیتی در داخل کشور است و لازم است فضا و مسیر را برای تجار و سرمایه‌گذاران کشورهای عضو فراهم کرد تا با اطمینان خاطر بیشتری وارد شوند.

این کارشناس مسائل بین‌الملل در پایان اظهار کرد: تمرکز اعضای این سازمان بر عدم گسترش ناتو به شرق می‌تواند زمینه ایجاد یک امنیت پایدار را برای جمهوری اسلامی ایران و دیگر اعضای این سازمان فراهم کند که باید از این مزیت نیز به خوبی استفاده کرد.    

گفت‌وگو از مهدی مخبری