لزوم ایجاد ضابطه برای موضوع حجاب و پوشش اجتماعی

بی‌گمان با بررسی سطحی می‌توان ارتباط نزدیك حجاب و عفاف، با كاهش آسیب اجتماعی را متوجه شد.  رعایت حریم‌ها و حرمت‌ها، تبیین فرهنگ صیانت از حقوق افراد، فرهنگ حفظ حجاب برای زن و مرد نقش مهمی در آرامش و آسایش افراد در جامعه، محیط كار و روابط اجتماعی دارد.  

مسئله حجاب و چالش‌های درگیری با این مسئله در یک جنگ شناختی، سناریو‌های پیش‌رو و راهکار‌ها موضوعاتی است که ایکنا در گفت‌وگو با ابوذر منتظرقائم، فعال فرهنگی و اجتماعی به واکاوی آن پرداخته‌ است.

ایکنا ـ  حوزه حجاب ابعاد مختلفی دارد، به نظر شما در زمینه عفاف و حجاب بیشتر در چه بعدی غفلت کرده‌ایم و به آن نپرداخته‌ایم؟ 

ماهیت و هویت انقلاب اسلامی اساسا فرهنگی است. به تعبیر مقام معظم رهبری، فرهنگ، آن چیزی است که اجتماع در آن تنفس می‌کند. یکی از جملات معروف امام(ره) این است که ما انقلاب کردیم که احکام اسلام اجرا شود. در واقع انقلاب اسلامی یک جریان چپ عدالت‌خواه برای اعتراض به جریان پهلوی نبود، بلکه یک جریان دینی بود که با استدلال‌های دینی آمده بود و با همین استدلال‌های دینی همه چیز را تفهیم می‌کرد.  انقلاب اسلامی، استقلال و وابستگی‌های سیاسی، نظامی، امنیتی، فرهنگی و ... را از منظر دینی مطرح کرد و پیش برد. 

در برهه‌های مختلف سیاسی افرادی حضور داشتند که گرایشات دیگری مانند لیبرال، ملی‌گرا، کمونیستی و ... داشتند و این جریانات و گرایشات مختلف هم شعارهای عدالت، استقلال و آزادی را سر می‌دادند، اما نظر آن‌ها دینی نبود و مسلم این است که نظرگاه امام خمینی(ره) که یک نظرگاه دینی بود مورد اقبال عمومی واقع شد و این ناشی از تربیت دینی بود که در عموم رواج داشت. انقلاب اسلامی از سال 1342 و پیش از آن شروع شده بود و هنوز هم تمام نشده است؛ زیرا انقلاب به معنای تحول‌خواهی اسلامی هنوز در حوزه داخل و خارج ادامه دارد. البته گروه‌های مقاومت در درون شکل گرفتند و این گروه‌های مقاومت همان‌هایی هستند که قبلا در ظاهر با امام(ره) همکاری می‌کردند و در موازات امام(ره) و در ضدیت با پهلوی حرکت می‌کردند. آن‌ها امروز ادبیات خود را به یک ادبیات ظاهرا چپ تغییر داده‌اند و مبانی اسلامی را زائد و مزاحم معرفی می‌کنند. 

در چنین حکومت و تشکیلاتی شاکله اصلی حاکمیت، گفتمان دینی در ابعاد مختلف است. در حال حاضر در قانون اساسی انقلاب اسلامی اصلی با عنوان اصل چهارم قانون اساسی وجود دارد که غیر قابل تغییر است و تغییر آن مساوی با براندازی حکومت است و براساس این اصل، قوانین و مقررات حاکم در نظام جمهوری اسلامی ایران باید منطبق بر موازین اسلامی باشد.  به مرور احکام و شرایط اسلامی وارد قوانین کشور شد که از قانون اساسی کشور شروع شد و جاهای مختلفی خودش را نشان داد و به مرور مورد نقد قرار گرفت و در مجلس شورای اسلامی ساختارسازی شد تا قوانین دیگر وارد شوند. 

شهید بزرگوار آیت‌الله بهشتی تلاش کردند تا این قوانین را وارد قانون اساسی کنند. حضرت امام(ره) در این باره می‌فرمایند که حتی در قوانین نیز همه موضوعات اسلامی را وارد نکرده‌ایم. ما باید به سمتی پیش برویم که قانون‌ها و لوایح دیگر را تصویب کنیم تا روز به روز به سمت تشکیل حکومت اسلامی و دولت اسلامی حرکت کنیم. اما متأسفانه با تشکیل گروه‌های مقاومت که اثرگذاری بر نخبگان و مردم دارند، این مسیر کند و ممکن است در مواقعی هم متوقف و در بخشی از جاها معکوس شده باشد. در فرهنگ سیاسی امام(ره) و مقام معظم رهبری، امامان هرگز به موضوع سیاست این‌گونه نگاه نکردند و همیشه سعی کرده‌اند در نقش مرشد و به صداقت نسبت به موضوعات مختلف رفتار کنند و رویکرد آنان جناح‌محور نبوده و هر شخصی که در راه خدا و مسیر او ارزشی داشته را به کار گرفته و به رسمیت شناخته‌اند. 

چنانچه درک درستی نسبت به تاریخ انقلاب اسلامی و ارزش‌های دینی داشته باشیم، در حوزه عفاف و حجاب نیز می‌توانیم نگاه منطقی و درستی داشته باشیم.  با نگاهی به کشورهای دیگر متوجه می‌شوید که بدون مسامحه با موضوع برخورد می‌کنند، یعنی آن‌ها برای مبارزه با شکل‌گیری حجاب و عفاف مدنظر اسلام، تلاش سازمان یافته‌ای دارند و در حوزه تبیین، ارشاد و حتی اقتصادشان برنامه‌ریزی می‌کنند تا این اتفاق نیفتد و این نوع رفتار آن‌ها را در سرزمین خود و رفتارهای ما در سرزمین ما نشان می‌دهد که این مسئله پیوند اساسی با تمامیت انقلاب اسلامی دارد و مجدد لازم است که بگویم این زمانی درک می‌شود که ما درک درستی از مفهوم کلمه سیاست در انقلاب اسلامی داشته باشیم. 

اما اگر سیاست را در حوزه‌های دیگری در نظر بگیریم، بعضی از حوزه‌های نوظهور و برخی دیگر قدیمی است که برخی این توجهات را دارند و برخی دیگر توجهات را کنار می‌گذارند. وقتی پدیده‌ای از برون مرزها بیاید و صرف اینکه آن در خیلی از جاهای دیگر توسعه پیدا کرده است و ساختارهای کشور خود را سازگار با آن تعریف کنید و بدون تفکر اعتقادی آن را وارد کنید و توسعه دهید، این تفکر انفعالی است. تفکر فعال، تفکری است که باید مورد نقد قرار دهد و وقتی پدیده‌ای می‌خواهد وارد کشور شود، باید با تفکر نقادانه مورد نقد قرار گیرد. در اینجا اشکالی در مورد فهم کلمه امنیت وجود دارد، درست است که در تفکر امنیت، تمام معیارهای امنیتی در سراسر دنیا شبیه به هم هستند. در آمریکا بمب، بمب است و در ایران هم بمب است و تهدید فیزیکی برای انسان است و نگرانی و آسیب به دنبال دارد. اما در انقلاب اسلامی و تفکر ایدئولوژی، در مورد امنیت و مفهوم درست آن، حضرت امام(ره) می‌فرمایند: «مظهر اقتدار ایران شهدا هستند». در کدام نظام سیاسی تعداد افرادی که تلف می‌شوند چه نظامی و چه مردمش، مظهر اقتدار محسوب می‌شوند؟ اتفاقا تلاش می‌کنند تعداد تلفات خودشان را مخفی کنند. 

این فقط در فرهنگ انقلاب اسلامی است که نه تنها شهدا تعدادشان مخفی نمی‌شود بلکه تصویر، کتاب و آمار می‌شوند و خون و راه و روش آن‌ها مسیر و الگو برای دیگران می‌شود. بنابراین ما نمی‌توانیم در فضای امنیت سکولار، امنیت جمهوری اسلامی را بگنجانیم.  

ایکنا ـ فضای مجازی چگونه به ادبیات ضد حجاب دامن زده است و ما باید چگونه رفتار کنیم؟ 

اینکه گفته می‌شود افرادی که در عرصه میدانی (ما با عناصر عرصه متفکر کار نداریم، عناصر این عرصه کارشان بر هم زدن انقلاب اسلامی است) از مبلغان جریان بی‌عفتی و بی‌حیایی حمایت می‌کنند و خط می‌گیرند و یا مسیر آن‌ها را دنبال می‌کنند، نظرگاه سیاسی دارند، این غیر ممکن است. هر فرد در آرامش خود فکر کند آیا ممکن است کسی به لحاظ محتوایی نسبت به فرهنگ عفاف و حجاب دچار ریزش عمقی نشده باشد، اما صرفا در یک حوزه دعوا با نظام مثلا در حوزه‌های اداری، اقتصاد، سیاسی و قضایی یا آزادی‌های سیاسی و ... اختلاف دارد، کشف حجاب کند؟ آیا امکان عقلی دارد؟ این درست نیست. حتما طرف به خود موضوع به عنوان یک امر معقول نگاه می‌کند یا حداقل با آن مشکلی ندارد.  شاهد هستیم که در مسائل اجتماعی دینی مثل محرم، عزاداری و ... نیز وارد می‌شوند و عملیات آن‌ها ادامه دارد و همان فضا را دنبال می‌کنند. در واقع آن‌ها با نیت براندازی نظام سیاسی دنبال بهانه هستند. اما آن‌ها که در کف برنامه هستند اصلا سیاسی نیستند و با کمال تاسف، جاهلانه فضا را با التذاذ شخصی دنبال می‌کنند. این دو را باید از هم جدا کنیم و هر دو را باید دید و اگر به این شکل نگاه کنیم، دچار درگیری نخواهیم شد. 

در اسلام روزه گرفتن هم حکم است، حالا باید بگوئیم روزه اجباری؟ این‌ها حکم اسلام و احکام اجتماعی اسلام است. روزه امر شخصی است، نماز هم امر اجتماعی محسوب نمی‌شود و شخصی است اما یک چیزهایی امر اجتماعی محسوب می‌شوند، یعنی جمهوری اسلامی می‌گوید در ملأ عام مرتکب عمل روزه‌خواری نشوید، این یک حکم اجتماعی است حالا می‌خواهند نامش را هر چیزی بگذارند، چیز دیگری است و در چارچوب احکام اسلام از یک فرد برای انجام عملی چیز زیادی درخواست نمی‌شود.  

ایکنا ـ آیا اعمال قانون و ایجاد ضابطه برای موضوع پوشش محدود به نظام ارزشی مانند حکومت جمهوری اسلامی ایران است؟ 

پاسخ خیلی ساده است. شما هر جای دنیا باشید، متناسب با نظام فرهنگی و فکری خودشان ضوابطی برای پوشش خود دارند. حالا ضوابط به چه شکلی است، رنگ و فرم و اندازه‌اش چگونه است و به چه صورتی اعمال می‌شود و تبعات تخطی از آن چگونه است، تناسب با ساخت فرهنگی آن‌ها دارد. اتفاقا آن قدر ضوابط متعدد و متنوع است که شاید صدها برابر ضوابط در ایران است. ما خیلی ضوابط محدودی داریم؛ در حالیکه باید برای پوشش کارمندان خودمان ضوابط جدی داشته باشیم. برای پوشش افراد مشغول به تحصیل ضوابط داشته باشیم. برای پوشش توریست‌هایمان حساب و کتاب جدی داشته باشیم. برای افراد عادی، پزشک‌ها، مشاغل عادی و مختلف خود نیز باید ضوابط دقیقی داشته باشیم. اما ضوابط ما خیلی محدود، رقیق و کم است.  

در اروپا حتی برای حضور در یک منطقه خاص ضوابط خاص وجود دارد و حتی مراکز خصوصی نیز برای خود ضوابط خاص دارند. دانشگاه‌ها هر کدام برای خود ضوابط پوشش خاص دارند. می‌خواهیم بگوییم آن کسانی که آمده‌اند و از منظرگاه لیبرال دموکراسی ما را نقد می‌کنند، حواسشان باشد که لیبرال دموکراسی حتی در مورد شعار خود در مورد آزادی پوشش در سرزمین خود عمل نکرده است و اصلا نمی‌تواند برای نظام ارزشی دیگر با یک چارچوب دیگر وارد گفت‌و‌گو شود. اگر می‌خواهند به جمهوری اسلامی انتقاد کنند، باید با ادبیات اسلامی و در چارچوب حکومت اسلامی نقد کنند. مگر اینکه برخی ارزش‌های جهان‌شمول را ملاک قرار دهند. برخی ارزش‌های جهان‌شمول است که بقیه نیز می‌فهمند، مثل زن و مرد و بچه و پیرمرد و... که باهم تفاوتی ندارند. مثلا به مظلوم نباید ظلم کرد که در ادبیات اسلامی نیز وجود دارد و اگر اتفاق افتاده است، بیایند گفت‌وگو کنند. بعضی ضوابط است که مربوط به مرز است و ربطی به مسائل دیگرموضوع عفاف و حجاب در فضای مجازی آنطور که باید تبلیغ نشده است و در مورد آن بیشتر تبلیغات شعاری انجام شده است. 

ایکنا ـ نظر شما برای ترویج عفاف و حجاب در فضای مجازی چیست؟ 

مسئله در فضای مجازی فقط تبلیغات با ادبیات قدیمی نیست، مسئله فقدان نگاه استراتژیک است. وقتی شما پیام‌رسان معارض اینستاگرام را باز نگه‌ می‌دارید، بهترین تبلیغات حوزه حجاب و عفاف را هم تولید کنید، آن عملیات تأثیرگذاری خود را دارد. متأسفانه از ظرفیت سازمان صدا و سیما نیز به خوبی استفاده نمی‌کنیم. باید حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی را جدی بگیریم. ما شبکه‌ای مثل روبیکا را داریم که کاملا محیطی شبیه به اینستاگرام دارد و نیاز ما را به تصویر پایه برطرف می‌کند.