احیای موقوفات؛ گامی میانی در استقلال حوزه

به گزارش ایکنا، وقف یک سنت الهی است که در اسلام اهمیت و جایگاه بسیاری زیادی دارد. مال وقف‌شده ماندگاری ابدی دارد، زیرا هم برای واقف باقیات صالحات و صدقه جاریه است و هم برای جامعه و مردم برکات آن پایدار و ثمربخش خواهد بود.

در طول تاریخ اسلام جریان وقف با هدایت علما در مسیر رفع نیازهای جامعه قرار گرفت و هزاران مدرسه، حوزه علمیه، دانشگاه، بیمارستان و مراکز درمانی، خیابان و ... از برکت آن در جامعه پا گرفت و بنا شد. سنت وقف با نیت ساخت، اداره و توسعه مدارس و حوزه‌های علمیه نیز از دیرزمان رونق داشته و دارد، اما همان طور که فرایند وقف در کشور در برخی زمان‌ها دست‌خوش موقوفه‌خواری‌ها شده، حوزه‌های علمیه نیز از آن بی‌نصیب نبوده و طعم موقوفه‌خواری را چشیده‌اند.

این روزها حوزه با توجه به توسعه کم‌نظیر خود، بیش از گذشته قصد دارد روی پای خود بایستد و کمتر محتاج سیاست‌های مختلف دولت‌های گوناگون باشد؛ از این رو برخی صاحب‌نظران و مراجع و بزرگان حوزه معتقدند که اگر موقوفات حوزه احیا شوند، حوزه نیاز چندانی به بودجه‌های دولتی نخواهند داشت.

آیت‌الله مکارم شیرازی در سخنان متعددی با اشاره به موقوفه‌خواری در کشور تصریح می‌کند که باید موقوفات غصب‌شده آزاد شوند. این کار همچنین باعث می‌شود اعتماد مردم به اوقاف بیشتر شود.

این مفسر قرآن کریم با بیان اینکه موقوفات مربوط به حوزه‌های علمیه است و احیای آن را باید جدی گرفت، افزود: در حال حاضر یکی از مشکلات برخی حوزه‌ها این است که نیاز به بودجه دولت پیدا کردند، اصل این وابستگی نادرست است. اگر موقوفات حوزه علمیه احیا شود، زمینه استقلال کامل حوزه‌ها را فراهم می‌کند و در این زمینه باید اقدام شود.

استقلال حوزه با اتکا بر منابع پایدار

آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه، هم اردیبهشت‌ماه امسال در گردهمایی «نمایندگان استانی موقوفات و منابع پایدار حوزه‌های علمیه» در قم با بیان این مطلب که استقلال حوزه و اتکا بر منابع پایدار، اصلی اصیل و بنیادی است، گفت: باید به جایی برسیم که هیچ استفاده‌ای از منابع غیرحوزوی نداشته باشیم؛ البته استفاده از آن‌ها، هیچ اشکالی نداشته و رهبر انقلاب اجازه بر استفاده داده‌اند، اما باید کاملاً مستقل باشیم.

وی تصریح کرد: باید عزت، کرامت و جایگاه مردمی و پاک حوزه مهم شمرده شده و در این مسیر قدم برداشت. حوزه‌های علمیه نباید در دام تجملات و تشریفات قرار بگیرد؛ البته باید از امکانات و ظرفیت‌های موجود استفاده کرد؛ آینده‌نگری در پروژه‌ها و طرح‌ها از موارد ضروری است که مسئولان باید به آن توجه کنند.

عضو شورای عالی حوزه‌های علمیه با اشاره به اهداف راه‌اندازی بخش مستقل موقوفات و منابع پایدار در حوزه‌های علمیه، ابراز کرد: احیای موقوفات حوزوی، ایجاد وقف‌های جدید، استفاده از موقوفات عامه، استفاده از مؤسسات خیریه با حفظ شأن حوزه، سرمایه‌گذاری‌های حساب شده و ... برخی از اهداف راه‌اندازی این بخش است.

وی بیان کرد: هر مدرسه علمیه جدید حوزه، باید وقف و منابع پایدار داشته باشد؛ همچنین وقف‌نامه‌ها باید به نحوی تنظیم شود تا در صورت عدم نیاز یک مدرسه، بتوان آن را در جای دیگر مصرف کرد؛ باید اولویت نخست علمای شهرستانها حوزه‌های علمیه باشد تا بتوان از مشکلات موجود کاست.

تشکیل انجمن یاوران وقف

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمصطفی مصطفوی، مدير امورموقوفات حوزه علميه، در گفت‌وگو با ایکنا؛ در این باره با بیان اینکه دفتر موقوفات و منابع پايدار حوزه قریب به یک سال است که راه‌اندازی شده است، گفت: پیگیری‌های جدی در سال‌های اخیر در مورد وقف سبب شد تا ۴۰۰ موقوفه جدید برای حوزه ایجاد شود.

وی با بیان اینکه دفاتر امور موقوفات در استان‌ها تشکیل شده و یا در حال تشکیل است، تصریح کرد: با شکل‌گیری این دفاتر امیدوار هستیم تا رشد موقوفات حوزوی در استان های کشور با رشد بیشتری نیز مواجه شود.

مدیر امور موقوفات حوزه علمیه از تشکیل انجمن یاوران وقف در استان‌های سراسر کشور خبر داد و اظهار کرد: وقف برای مدارس و مدرسه‌محوری در وقف در دستور کار این انجمن قرار دارد و جلسات متعددی نیز با مسئولان استانی در این زمینه داشته‌ایم و استمرار این فعالیت‌ها می‌تواند منجر به پربارترشدن مقوله وقف در حوزه علمیه و فرهنگ‌سازی در این عرصه شود.

وی با اشاره به احیای برخی موقوفات نیز بیان کرد: البته فرایند احیای موقوفات گاهی به علت مشکلات حقوقی با موانعی مواجه است، ولی در سال‌های اخیر در مجموع رشد خوبی در این زمینه داریم.

مصطفوی با بیان اینکه موقوفات حوزه نقش مهمی در استقلال حوزه داشته و دارد، اظهار کرد: باید با برگزاری همایش و تبلیغ و ترویج این مقوله از طریق رسانه‌های ارتباط جمعی موقوفات حوزوی احیا و رشد یابند تا استقلال حوزه محفوظ بماند.

2.5 درصد موقوفات حوزوی هستند

مدیر امور موقوفات حوزه‌های علمیه گفت: همچنین در سال ۱۳۸۷ کمیته‌ای با مشارکت مدیران ارشد حوزه علمیه و سازمان  اوقاف کشور برای این کمیته برای جلب مشارکت در زمینه وقف حوزه‌های علمیه تشکیل شد. دو و نیم درصد موقوفات کشور متعلق به حوزه‌های علمیه است که در سال‌های اخیر با شعار هر طلبه، یک وقف این فرایند به صورت جدی‌تری پیگیری شده است.

مصطفوی با بیان اينكه حوزه بايد استقلال مالی داشته و وابسته به درآمدهای مالی دولت نباشد، گفت: يكي از راه‌های استقلال مالی و عدم وابستگی حوزه به منابع مالی دولتی، شناسايی و شناسنامه‌دار كردن موقوفات حوزه در سراسر كشور است.

وی يادآور شد: متأسفانه بخش زيادی از موقوفات حوزه در سازمان اوقاف ثبت قانونی نشده است؛ لذا يا فراموش شده و يا در تصرف ديگران قرارگرفته و سبب شده در طول زمان دست به دست و مورد معامله قرار بگيرد و كار را برای تصرف آن سخت كرده است. در كنار سامانه سازمان اوقاف، در حال طراحي سامانه‌ای هستيم تا موقوفاتی را كه در سامانه سازمان اوقاف به ثبت نرسيده است، پيگيری و ثبت كنيم.

وی در عین حال معتقد است که با وجود حرکت‌های انجام شده در زمینه موقوفات حوزوی حتی اگر مجموعه موقوفات آن، احیا هم شوند باز کفاف هزینه‌های حوزه را نمی‌دهند.

سیاست‌های کاهش هزینه

استقلال مالی حوزه موضوعی قابل توجه و تأکید و امری لازم و ضروری است؛ زیرا گرفتار شدن حوزه در مشکلات مالی زمینه مماشات با حتی مواضع نادرست برخی مسئولان در مقاطع مختلف را ایجاد می‌کند، ولی به نظر می‌رسد رسیدن به وضعیت مطلوب در استقلال مالی حوزه علاوه بر احیای موقوفات نیازمند سیاست‌های کلان دیگر است؛ از جمله اینکه حوزه باید میان جذب طلبه و امکانات خود از یکسو همچنین کیفی کردن به جای رشد کمی هماهنگی برقرار کند.

همچنین مردمی‌تر کردن نهاد روحانیت، سبک‌سازی کادر اداری و حقوق بگیر که در دهه‌های اخیر رشد بی‌ضابطه‌ای داشته است و توسعه تولیدات علمی مجازی به جای مکتوب و حذف همایش‌های کم‌اهمیت و سوق دادن واقفان به سمت موقوفات علمی در حوزه دین، راهکارهای دیگر افزایش استقلال حوزه‌های علمیه است. این راهکارها به همراه برخی راهبردهای بیان شده از سوی بزرگان حوزه به ویژه مدیر حوزه علمیه می‌تواند تا حد زیادی تحقق‌بخش اهداف بزرگترین حوزه جهان اسلام باشد.