گشایش افق‌های تازه در مطالعات میانرشتهای قرآن کریم
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: ظرفیت‌ها در حوزه نقد ادبی، علم باستان‌شناسی و مخصوصاً علم زبان‌شناسی، انسان‌شناسی و مردم‌شناسی بسیار زیاد است و این علوم می‌توانند به کمک علوم قرآنی بیایند تا دستاوردهای جدید و افق‌های تازه‌ای در حوزه مطالعات میانرشتهای قرآن کریم گشوده شود.
به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست علمی «روش‌شناسی مطالعات بینارشته‌ای قرآن کریم» امروز پنج‌شنبه، 27 آذرماه با حضور، علی شریفی و محمدحسین بیات، اعضای هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی؛ قاسم درزی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی و حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحسن میری، رئیس دفتر تهران جامعة المصطفی(ص) العالمیة، برگزار شد. در ادامه متن سخنرانی علی شریفی را می‌خوانید:
اگر بخواهم تصویری کلی از بحث ارائه دهم باید ابتدا تعریفی از علوم قرآنی، سپس مسئله چندتباری قرآن، تعریف میان‌رشته‌ای‌ها، ضرورت مطالعات میانرشتهای در قرآن و حدیث، چشم‌اندازی از مطالعات میانرشتهای قرآن کریم و در نهایت پیشنهادات عملی در حوزه میانرشتهای به ویژه برای دانشگاه علامه طباطبایی ارائه دهم.
تعاریف مختلفی از علوم قرآنی وجود دارد اما به صورت کلی، علوم قرآنی، علومی هستند که مقدمه فهم و تفسیر قرآن هستند. حجت‌الاسلام مهدوی‌راد در این زمینه معتقد است علوم قرآنی دانش‌هایی را شامل می‌شود که پرسش‌های گوناگون مربوط به قرآن را پاسخ می‌دهد؛ به گونه‌ای که می‌توان از آن به عنوان پیش‌نیاز فهم و تفسیر قرآن یاد کرد. مرحوم آیت‌الله خویی در «البیان فی تفسیر القرآن» چنین نگرشی دارد و می‌گوید: من این مباحث قرآنی را یکایک بررسی و آن را مقدمه و مدخل تفسیر قرآن قرار می‌دهم.
نکته دیگر اینکه این علوم چندتباری هستند؛ وقتی در علم کلام مسئله جبر و اختیار یا عدل الهی را بررسی می‌کنیم که در درجه اول الزامی و در درجه دوم الهی هستند، متوجه چندتباری بودن آنها می‌شویم؛ لذا از انواع روش‌ها همانند دانش‌های زبانی می‌توان در تفسیر قرآن استفاده کرد و به همین دلیل گفته می‌شود که علم قرآن علمی چندتباری است. میانرشتهای بودن علوم قرآنی نیز بدین معناست که مسئله‌ای واحد را در پرتو رشته‌ها و دانش‌های گوناگون بررسی کنیم.
دانش‌هایی همانند کلام، فلسفه، تفسیر و حدیث، تداخل در موضوعات گوناگون دارند؛ لذا یک مسئله واحد را می‌توان در پرتو دانش‌های گوناگون بررسی کرد. میان‌رشته‌ای‌ها برنامه‌های پژوهشی هستند که محقق را از حصر توجه در یک دانش فراتر برده و محقق را نسبت به دانش‌های مختلف آگاه می‌کند. الان در دانشگاه‌های مطرح دنیا نیز به سمت کثرت‌گرایی روش‌شناسی رفته‌اند؛ لذا بهترین راه حل در بررسی مسائل، رویکرد میانرشتهای است و در کشور ما نیز کمیته‌هایی در این راستا تشکیل و نشریاتی نیز تأسیس شده است.
با این مقدمات درباره ضرورت مطالعات میانرشتهای در علوم قرآنی به سخنان جناب استاد قراملکی اشاره می‌کنم که می‌گوید صغرای قضیه این است که مسائل علوم انسانی و به ویژه دین‌پژوهی، چندتباری است و کبرای قضیه این است که مسائل چندتباری محتاج رویکرد میانرشتهای هستند. نتیجه این است که مسائل علم انسانی باید با رویکرد میانرشتهای مورد تحقیق و مطالعه قرار گیرند و این اثبات می‌کند در علوم قرآنی به مطالعات میانرشتهای نیاز داریم.
در سده اخیر مطالعات میانرشتهای در حوزه قرآن کریم به ویژه در خارج از کشور مورد توجه قرار گرفته است و در ایران نیز کارهای اندکی صورت گرفته است. در خارج از کشور مطالعات سبک‌شناسی حسین عبدالرئوف، مطالعات ایزوتسو در حوزه زبان‌شناسی قرآن و حتی برخی از کارهایی که سید قطب یا عمر محمد انجام داده‌اند افق‌های تازه‌ای در مطالعات میان‌رشته پیش روی ما گشوده است.
باید توجه داشت که علوم قرآن با جغرافیا، باستان‌شناسی، زبان‌شناسی، تاریخ، ادبیات و... پیوند خورده است لذا در حوزه چشم انداز مطالعات قرآنی همان‌گونه که استاد پاکتچی می‌گوید، نیازمند یک جدول مندلیف هستیم که این باکس‌های مختلفی که بعضاً خالی مانده است را پر کنیم. ظرفیت‌ها در حوزه نقد ادبی، علم باستان‌شناسی و مخصوصاً علم زبان‌شناسی، انسان‌شناسی و مردم‌شناسی نیز بسیار زیاد است و این علوم می‌توانند به کمک علوم قرآنی بیایند تا دستاوردهای جدیدتری داشته باشیم.
یکی از انتقاداتی که می‌توان مطرح کرد این است که در حوزه مطالعات میانرشتهای قرآن کریم به ویژه در دانشگاه علامه طباطبایی کاری انجام نداده‌ایم و صرفاً یک رشته قرآن و حدیث ایجاد کرده‌ایم؛ لذا به عنوان پیشنهاد باید گفت که می‌توان طرح‌هایی تازه در دانشگاه علامه طباطبایی در انداخت و این گروه یک طراحی رشته‌ای با گروه زبان انگلیسی در راستای ترجمه قرآن یا دانشکده علوم اجتماعی در حوزه مطالعات زنان داشته باشد. با دانشکده ارتباطات نیز اشتراکات داریم و همه اینها مستلزم همتی است تا ان‌شاءالله در آینده به سمتی برویم که از دانش‌های جدید در فهم و تفسیر قرآن استفاده و به موفقیت‌هایی در این حوزه دست پیدا کنیم.
انتهای پیام
